Item gefilterd op datum: december 2012

christelijke middeleeuwse filosofie; Aristotels + christelijke leer

Basisprincipe

- duidelijk onderscheid tss geloven en weten

- door de Openbaring (bijbel) leren we eeuwige waarheden kennen die we kunnen geloven

- met verstand: nooit verder dan waarschijnlijkheid

- wil en gevoel ondergeschikt

‘Theoloog Thomas’

- neemt aan dat God bestaat en uit het niets geschapen werd

- neemt aan dat de mens een onsterfelijke ziel heeft, ‘zuivere vorm’ (cfr. Aristoteles)

en niet kan sterven door lichamelijke dood

- ziel bestond niet (cfr. Plato), maar werd bij bevruchting door God geschapen

-> Hoe komt deze ziel-in-lichaam nu aan kennis? -> filosoof Thomas

‘Filosoof Thomas’

- geen kennis als herinnering (cfr. plato), maar kennis door zintuiglijke waarneming

- alles in het verstand is eerst in de zintuigen geweest

- geopenbaarde waarheden aanvaarden volstaat niet, verstand en zintuigen gebruiken

Transcendent vs immanent
- transcendent: dat wat de materiële werkelijkheid overstijgt, bovennatuur ‘geloof’

- immanent: dat wat in de mens zelf aanwezig is ‘denken’

=> samen in één werkelijkheid (= geloof + menselijk denken)

- door ons denken deze natuurlijke orde te begrijpen (inzicht -> uitzicht, zinzicht)

5 godsbewijzen -> causalititsprincipe, er moet een eerste oorzaak van alles zijn.

Visie op geld en goederen -> geld als vergemakkelijking van ruil, niet privé, winst

Avicenna - trachte Aristoteles en neoplatonisme te verbinden

- ‘het boek van de genezing der ziel’ , ketterij, te rationeel

Averroës - verwerkte Aristoteles’ filosofie

- veel nadruk op het kritische denken (ketterij)

Historisch kader - Joden na 70n.C. kennen een culturele bloei in rijk v Islam

- ‘politiek van respect en tolerantie’ want voorlopers (relativering)

Historisch nut - onderhouding Griekse traditie

- vragen stellen ivm godsdienstive overlevering en rationele denken

Gabirol - denkbeelden vanuit neoplatoonse traditie

Maimonides - filosofie van Aristoteles verder
- mbv verstand: waarheden van de Bijbel kunnen vinden

hellenisme, laatste klassieke filosoof

Geloof in het Oergoede of ‘het Ene en het Al’

- kan men met verstand niet leren kennen

- dmv emanatie (uitstraling, uitvloeiing) schept het de Wereldgeest of ‘Nous’, de wereld vd ideeën

-> laagste trap van emanatie = zuivere stof, het Boze, absolute tegenstelling tot Ene

Zintuiglijke wereld = bedriegelijke afschuwing (cfr. Plato)

- Wereld v ideeën kunnen we niet leren kennen omdat we met ons lichaam aan de materiële wereld verbonden zijn

- ziel is in het stof gevallen, trachten eruit op te staan -> ‘extase’ -> met geestelijke in contact

Joden en arabieren: na 3e eeuw, duizend jaar geen westerse filosofie.
antwoord = ‘dark ages’ , primitief
Hoe is filosofie vd oudheid bewaart gebleven? -> joodse en arabische cultuur

hellenisme, verrijkte multiculturele Griekse beschaving sedert Alexander de Grote

Basisprincipe - teruggaan op Socrates

- waarheid, deugd > welstand, gezondheid, leven

Verwant met cynici = overtuiging meeste mensen hypocriet, vooral hun profijt

 bewijzen goed kunnen leven zonder welstand: arm, eenvoud

Stoïcijnen gingen niet zo ver.

Natuurwetten voor altijd vast, geen toeval - aanvaarden alles een begin en een einde
- geen pessimisme, maar bescheidenheid

Centrale plaats mens

- alles bestaat voor de mens (God is zelfs een deel vd wereld, wetgever)

- elk mens stuk goddelijkheid (Socrates’ daimonion)

- mens heeft vrije wil, in harmonie met natuur of niet (keuze)

Volmaakte menselijke vrijheid

- niet door uiterlijkheden laten beïnvloeden (pijn, gevangenschap, dood)
-> kunnen menselijke waardigheid niet wegnemen

- bereiken door passies te leren beheersen

Eerste radicaaldemocratische leer -> men beschouwde echt alle mensen als gelijken

filosofie als wetenschap

Studie van de logica -> ontdekte een antaal syllogismen

De leer van de categorieën

- verschillende opzichten waarin men het kan hebben over iets

- metafysica, vragen die na de studie van natuur kunnen gesteld wdn

- onderscheid stof en vorm -> basis materialisme-idealisme

 zoektocht wisselwerking tss stof en vorm met hiërarchie
-> bovenaan staat God, denken van het denken, onbewogen eerste Beweger

Indeling filosofie tss theoretische vakken, praktische vakken, poëtische vakken
-> kern universiteitsprogramma’s

Mensvisie - door zijn lichaam met de planten-/dierenwereld verbonden

- door zijn verstand wordt hij echt ‘menselijk’ ; inzicht -> uitzicht, zinzicht

- goede leven: juiste manier ontwikkelen van talenten

Economie en ethiek

idee ‘inbeddingstechniek’ reeds door Socrates en Plato

- rechtvaardigheid en matigheid voorkomt dat men zich eindeloos wil verrijken

dit laatste is een dreiging (chrematistiek)

- verhaal over Midas

Realisme - niet overdrijven

- dosis gezond verstand (relativeerbaar)

- gevaarlijk: het bemoeilijkt het ongewone, creatieve -> ‘saaie boel’

‘eerste idealist’

Eerste principe = ideeënleer ; niets is zo volmaakt als het idee

- de echte ‘werkelijkheid’ is dat ideaal

- wat wij realiteit noemen is slechts een zwakke afschaduwing (cfr. allegorie van de grot)

- via begrippen tot de wereld kunnen opstijgen bewijst onsterfelijkheid ideeën

- boek ‘Pheadrus’: ziel als driespan: rede (wagenmenner) zorgt voor evenwicht bij handelen (paarden)
- ene zijde: onze wil (nobele paard) - goede ziel

- andere zijde: onze lust (weerspannige paard) - slechte lichaam

Tweede principe = kennisleer ; alleen maar kennen door wereld van ideeën te herinneren

- hoogste idee: ‘schoon-goede’, verwezenlijkt in God

- moeite die mensen id grote moeten opbrengen om zich te bevrijden

=> ‘intense nadenken over het ware’

=> vergt veel discipline (thumos) om verleidingen (epithumos) te weerstaan

- eens kunnen bevrijden, niet meer zo evident om zich bezig te houden met ‘gewone menselijke aangelegenheden’

Derde principe = deugdenleer ; orde en harmonie van de ziel te bereiken

- deugden zijn leidraad bij politieke handelen vr verwerkelijken utopische staat

- door ‘natuurlijk ongelijkheid’ verschillen per stand:

* boeren/arbeiders: bescheideniheid, gehoorzaamheid, matigheid

* soldaten/ambtenaren: dapperheid, moed

* heersers: praktische wijsheid
-> gezamenlijk: rechtvaardigheid!

- staat dus door filosofen geleid

Samengevat: - minderwaardigheid van materiële werkelijkheid

<-> wereld vd geest

 ideale maatschappij: heel hiërarchisch, ondemocratisch

- vaak gebruikt om machtsverhoudingen te verdedigen

<-> werkelijkheid niet als enige optie beschouwen, denken over andere

Filosofie = kritisch onderzoeken van het menselijke denken en handelen -> ‘afdalen’

en de vorming van de jeugd

-> Socratische methode: vragen stellen met wederzijdse interesse, naar elkaar luisteren

=> Gevolg: socratische ironie; publiek autoriteiten ‘bespotten’ mbv vragen

Basisprincipe = maieutiek of ‘geestelijke bevallingstechniek’

- waarheid zit in ons verborgen, geboren laten worden
- niet aangenaam kan hem niet verweten worden in zijn opinie

- juiste inzicht -> goede handelen (uitzicht) en het ‘schone’ (zinzicht)

Juiste inzicht? - jezelf kennen -> weten wat te doen om ‘juist’ te leven ; daimonion herkennen

- geweten leren herbeluisteren; valse behoeften ontmaskeren en verwerpen
-> minste nodig hebben

Polis (staat)? - bestuurd door filosofisch gevormde mensen
-> grootste moralist aller tijden

Nut voor filosofie? - nadruk op individu (daimonion)

- maieutiek blijft gelden voor morele,niet voor geneeskunde, fysica,...

materialistisch, realistisch

Thales van Milete - ging verder dan toegepaste wetenschap

- als eerste vraag naar oerstof

- ijs, water, wolken -> alles uiteindelijk uit water

Anaximenes - oerstof: lucht

- water vloeibaar geworden lucht, vuur verfijnde lucht

Heraclitus - oerstof: vuur is sleutel tot geheim van heelal, verandert alles substanties

- oerstof niet meer zo belangerijk, vooral principe van voortdurende verandering; ‘zijn -> worden’

- ordenende principe = logos (het woord) ; het eeuwige verstand

ontwikkelt zich doorheen alle tegenstellingen
‘alles is voortdurend in verandering’

=> telkens een conflict -> nieuwe dingen uit ontstaan

- zin-zicht: wijsheid leren inzien en zich er naar schikken -> rust -> geluk

=> begin van dialectische denken (Hegel)

Parmenides - tegenbeweging van voortdurende verandering: zoektocht blijvende, eeuwigdurende principe

- verandering is slechts schijn en bedrog (slechts een opinie)

Heraclitus: dynamiek progressief

Parmenides: ontkenning dynamiek conservatief

Zeno van Elea - trachtte schijnbare verandering te ontmaskeren

(Achilles en de schildpad-> geen rekening met snelheid)

Turkije (Thales, Heraclitus): natuurwetenschappen, inductief, empirisch, ervaring, experimenteel

Zuid-Italië (Parmenides, Zeno): mathematice, deductief, rationalistisch, verwondering, veel minder experim.

Protagoras - sofisten, sceptische revolte tegen beide stromingen
- niet overtuigd van absolute tegenstellingen, mens in middelpunt

mens is maatstaf van alle dingen

- relativisme: absolute waarheid is een illusie, mensen verschillen

- techniek van het argumenteren (sofisten waren handige redenaars)

Philein = smachten naar, beminnen

Phileo = bemin

Philos = vriend

Sofia = wijsheid

Filosofie als uitzonderlijk vak, onderscheid

in die tijd: - alle vormen van denken door filo-sofen

- antwoord op vragen, tot dan toe dr mythologie/godsdienst of opzij

-> dr priesters, -essen, dichters

pas zinvol en mogelijk: zeker niveau van materiële beschaving

=> Griekse handelssteden: kleine minderheidsgroep van bevoorrechte burgers

vs mythe: als correct aanvaarde, maar niet-gefundeerde voorstelling van zaken

=> nieuwsgierigheid + groeiende ervaring (reizen, contacten andere culturen)

=> drijfveer wetenschappelijk & filosofische denken

vs godsdienst: zelfde vragen, andere methode

=> beperking tot kritisch-rationele benadering

=> geen plaats voor bovenmenselijke openbaring

=> verwerpt niet noodzakelijk de geopenbaarde waarheden (cfr. god)

geen natuurlijk vijanden, vijandigheid is periodegebonden
=> veroordeling tot atheïsme

=> filosofie dienstmeid van theologie; verscherping

=> filosofisch dogmatisme vs godsdienstig fundamentalisme

vs ideologie: samenhangend, vaak verstard mensbeeld, door autoritaire, absoluut gezag

=> doel: traditionele zuilen in stand houden

=> uitweg? -> filosofie in actief-pluralistische context

Verschillende benaderingswijzen

Bv.: ahv beeld waarin we zijn opgegroeid (christelijk, niet-kerkelijk, joods, islam, …)

=> drie fasen om tot de filosofie komen

1. 1. geleefde/geëxisteerde mensbeeld:
   => ouders en omgeving
   => vrij onbewust
2. gesproken mensbeeld:
   => bij overgang kindertijd -> jongvolwassen
   => ‘kiezen’ voor geleefde mensbeeld, nog niet zo bewust als voorgesteld
   => wél eerste keer dat openlijk gekozen wordt
   => veel mensen niet verder dan deze fase
3. besproken mensbeeld:
   => kritisch verwerpen of opnieuw kiezen
   => vereist een dieper inzicht en moed
   => gaat vaak zware offers (vroegere groepssteun, geborgenheid)

Daarom; ontwikkeling van filosofische denken volgen ahv reeks vooraanstaande filsofen
Wij beperken ons tot westen, niet omdat superieur (oorlogen, kolonialisme), maar daarin opgegroeid

Indeling - Beschrijvend: het zijn en de mens

- Normatief: inzicht, uitzicht, zinzicht

Kenmerken - gevaarlijk: je overschrijdt het bestaande, botsing met machthebbers of orde

- nutteloos op praktisch niveau; hindert onlogisch of onethisch te handelen

- noodzakelijk: zonder menselijke vrijheid onmogelijk, evolutie,in vraag stellen