 koopkracht gevolgd ahv prijs- en loonreeksen

 vnl. Broodgranen

• prijzen index van Henry Phelps-Brown en Sheila Hopkins : PHB-index vanaf 13^e E in Engeland

• scherpe prijsstijgingen kenmerkend voor de 16^e en 18^e E

 16^e E als die van de eerste grote prijsinflatie in de Europese geschiedenis

• ongecontroleerde geldschepping
• te sterke bevolkingsaangroei
• aanvoer van grote voorraden edelmetaal uit kolonies (geld toen nog intrinsieke waarde)

 voor meerderheid bevolking gevolgen prijsinflatie zeer ernstig

• groot aanbod aan werkkrachten, lage arbeidsvergoedingen
• koopkracht daalde tot op dieptepunt
• massaal verkopen van onroerend goed

 vb familie della Faille: kocht grond en huizen op, verworf veel prestige en uiteindelijk zelfs een adellijke titel

 loonevolutie in VMT:

• weinig schommelingen
• aanpassingen pas na interval van maanden of jaren: koopkracht werd dan ook vaak uitgehold bij misoogsten
• grote looninertie op pre-industriële arbeidsmarkt
• zelfstandigen waren afhankelijk van wat ze voor hun goederen kregen

 reële lonen vs. Nominale lonen

• reële lonen worden omgezet in hoeveelheden broodgranen die de tijdgenoot daarmee kon kopen
• gemiddeld dagloon was goed voor 10 l tarwe

 reconstructie van de vroegmoderne loonontwikkeling moeilijk omwille van tijdelijke en seizoensgebonden karakter van de pre-industriële arbeidsmarkt

• sectoren als textielnijverheid betaalden soms uit in stuklonen
• er werden bij een gunstige conjunctuur vaak bonussen uitgedeeld

 fiscale druk in de VMT

• oorlogsverzuchtingen vd vorst dienden (cash!) te worden gefinancierd
• heerlijke verplichtingen en kerkelijke tienden

 VMT gekenmerkt door grotere concentratie van bepaalde bevolkingsgroepen

 verstedelijkingsproces ( urbanisatiegraad van 20 %)

 rol steden in VMT zeer belangrijk dankzij handelsexpansie en financiële ontwikkelingen

• begrip ‘stad’: topografisch (militair versterkt)

juridisch-institutioneel (stadsrechten+ autonomie)

economisch (nijverheid, dienstensector + onderdeel handelsnetwerk)

• handel in kleinere centra verbonden me ambachtelijke nijverheid en productie/consumptie op platteland
• meeste steden langs noord-zuidas in VMT

 Oost-Europa:

• lagere urbanisastiegraad
• steden geen juridisch statuut / louter administratieve of commerciële rol
• nog vorm van feodaliteit
• nederzettingspatroon vnl kleine dorpjes met gesloten gemeenschap

 ‘Bevolkingsrevolutie’ van 2^e helft 18^E E

• versnelde urbanisatie in Noordwest-Europa en gebieden met sterke staatsvorming
• meeste metropolen administratief-bestuurlijk centrum van geleide staten
• Engeland grootste verstedelijke regio van Europa (meer dan 20 %)

 verschuiving van economische zwaartepunt naar Vlaamse platteland o.i.v. rurale n-linnennijverheid

• gunstige arbeidscondities en beter sociale voorzieningen trekken plattelandsbewoners aan
• groei marktcentra !

De levensstandaard

 levensstandaard: doorgaans enkel geïnterpreteerd als materiële rijkdom

• koopkracht
• consumptiemogelijkheden
• gezondheid en levensverwachting

HET BEVOLKINGSAANTAL

 weergave exacte ontwikkeling van bevolkingscijfer VMT is zeer moeilijk omwille van het gebrek aan contemporaine volkstellingen

• schattingen op basis van fiscale, militaire, economische, religieuze bronnen

vb graanlijsten, communicantencijfers, haardtellingen

• rond 1500:  80 miljoen inwoners op Europese continent
• tegen einde 18^e E:  180 miljoen inwoners

 demografische variabelen:

• migratiesaldo: verschuivingen (vb. Nederl., Fr., Sp.)
• hoog geboortecijfer
• hoog sterftecijfer

 internationale migratie binnen Europa in kader van politieke staatsvormingsprocessen : religieuze homogeniteit zorgde voor gedwongen migraties

vb. Sefardim (15^e E), Morisken (17^e E)

 commerciële en technologische knowhow overgebracht door koop-, ambachtslui en intellectuelen was heel belangrijk voor de economische groei vd Republiek

 Westelijk Europa goed gedocumenteerd met kerkelijke registers: evolutie geboorte- en sterftecijfer is hierdoor gemakkelijker te reconstrueren

 sinds Concilie van Trente (1545 -1563): verplichte registratie van dopen en huwelijken (later ook begrafenissen)

 De Europese bevolking bereikte geregeld haar maximum in de pre-industriële periode van de VMT; ook wel het malthusiaans plafond genoemd

 Bevolkingsontwikkeling in VMT in 3 honderdjarige fasen:

• 16^e en 18^e E: globaal gezien groeiperiodes
• tussenliggende periodes als achteruitgang, stagnatie en vertraagde groei

 sterk conjunctuurgevoelig + afhankelijk van nationale economische ontwikkelingen

vb achteruitgang van economische bedrijvigheid in MZ gebied leidt tot trage bevolkingsgroei

 ranglijst economische grootmachten omstreeks 1800 nauwelijks nog die van 1500 (ook op demografische vlak)

 Peter Gay: Verlichting = de opkomst van het moderne heidendom

• 18^e E: weinig verandering in de officiële staatsreligies
  • veel gebieden echter niet religieus homogeen
  • verhouding staatsmacht- religieus geloof was centrale uitdaging vd religieuze diversiteit
  • bescherming vd staatsreligie ging vaak gepaard met beperkingen op het publieke karakter van andere religieuze groeperingen
• 2^e helft 18^eE: duidelijke groei van religieuze tolerantie
  • politieke tolerantie werd gedreven door een verlangen obstakels voor het goed functioneren van het staatsapparaat weg te nemen
  • verschuiving van manier waarop religie beleefd wordt: christendom draait rond algemene nood om beleefd te worden in een spirituele sfeer ‘buiten de wereld’ (religieuze hervorming van de wereld)

vbn: piëtisme, jansenisme

• spirituele bewegingen worden meer en meer geïnterpreteerd als een politiek fenomeen
• methodisme: gesticht door John Wesley: nadruk op innerlijke religieuze ervaring
• hassidim: mystieke vorm van judaïsme in Polen door Israel Ben Elizier: afstand van de reguliere synagoge tvv een innerlijke spiritualiteit

 staat krijgt bovenhand op de Kerk en werkt zelf een politieke moraal uit om de relatie met de burgers te organiseren: de individuele gelovige is niet langer een structurerend principe voor de opbouw van de samenleving

 Verlichting en Maatschappij

• maatschappij moet op een natuurlijke wijze worden ingericht volgens natuurrecht (universeel door god opgelegd recht)
• John Locke: Two treatises of government – 1690
  • Natuurlijke toestand zonder enige vorm van politieke organisatie
  • Alle mensen vrij, gelijk en aan geen enkele vorm van gezag onderworpen
  • Natuurrecht ligt vast in de menselijke rede: het is verkeerd leven, vrijheid of bezit van anderen aan te tasten
  • Geen toestand van volmaaktheid: recht om overtreders te straffen

 niet iedereen houdt zich aan het natuurrecht

 organisatie = nodig om ieders rechten te kunnen garanderen

• sociaal contract: vrijwilloge overeenstemming om zich in een georganiseerde gemeenschap te verenigen en zo een klein deel vd vrijheid op te geven in ruil voor garantie op de rest
• tolerantiegedachte
  • Voltaire: "Je hais vos idées mais je me battrais jusqu'au bout pour que vous puissiez les exprimer."

• Staatsconcept (vanaf 2e helft 18e E)
  • staat als hervormingsinstrument en wegbereider van menselijk geluk
  • monarchie: kritisch en rationeel benaderd - verloor sacraal karakter
  • contracttheorie legde nadruk op de plichten van de vorst: diende zich in te zetten voor zijn volk
  • Montesquieu : l'Esprit des Lois 1748  leer van de trias politica: scheiding vd 3 staatsmachten om de burger tegen willekeur te beschermen
• verlichte despotisme bleek in vele gevallen slechts een voortzetting van het eerdere goddelijk verantwoorde absolutisme

• seculiere accenten in het beleid
• toleranter op religieus gebied
• beperkten de privileges vd geestelijken
• snoeiden in aantal religieuze ordes
• naasting van kerkelijke bezittingen
• streven naar rationele, gecentraliseerde organisatie vd staat

 meer aandacht voor welzijn vd onderdanen

 grotere aandacht voor wetenschap, onderwijs

 humanisering v gerechtelijke procedures

 uitbreiding van hun eigen macht

 De Encyclopédie

• hoogtepunt van de Europese Verlichting
• eerste uitgave: tussen 1751 en 1772 in 28 delen
• Denis Diderot (1713-1784) en Jean d’Alembert (1717-1783)
• Grootste editoriale onderneming ooit in die tijd
• Methodologie:
  • Medewerking van 150 vakspecialisten
  • Artikels waren samengebracht in logische ordening volgens inhoud
  • Veel aandacht aan technologie, productieprocessen en recente uitvindingen
  • 11 vd 28 delen volledig ingenomen door illustraties complementair aan de bijdragen