VERLICHTING EN RELIGIE

 Peter Gay: Verlichting = de opkomst van het moderne heidendom

• 18^e E: weinig verandering in de officiële staatsreligies
  • veel gebieden echter niet religieus homogeen
  • verhouding staatsmacht- religieus geloof was centrale uitdaging vd religieuze diversiteit
  • bescherming vd staatsreligie ging vaak gepaard met beperkingen op het publieke karakter van andere religieuze groeperingen
• 2^e helft 18^eE: duidelijke groei van religieuze tolerantie
  • politieke tolerantie werd gedreven door een verlangen obstakels voor het goed functioneren van het staatsapparaat weg te nemen
  • verschuiving van manier waarop religie beleefd wordt: christendom draait rond algemene nood om beleefd te worden in een spirituele sfeer ‘buiten de wereld’ (religieuze hervorming van de wereld)

vbn: piëtisme, jansenisme

• spirituele bewegingen worden meer en meer geïnterpreteerd als een politiek fenomeen
• methodisme: gesticht door John Wesley: nadruk op innerlijke religieuze ervaring
• hassidim: mystieke vorm van judaïsme in Polen door Israel Ben Elizier: afstand van de reguliere synagoge tvv een innerlijke spiritualiteit

 staat krijgt bovenhand op de Kerk en werkt zelf een politieke moraal uit om de relatie met de burgers te organiseren: de individuele gelovige is niet langer een structurerend principe voor de opbouw van de samenleving

 Verlichting en Maatschappij

• maatschappij moet op een natuurlijke wijze worden ingericht volgens natuurrecht (universeel door god opgelegd recht)
• John Locke: Two treatises of government – 1690
  • Natuurlijke toestand zonder enige vorm van politieke organisatie
  • Alle mensen vrij, gelijk en aan geen enkele vorm van gezag onderworpen
  • Natuurrecht ligt vast in de menselijke rede: het is verkeerd leven, vrijheid of bezit van anderen aan te tasten
  • Geen toestand van volmaaktheid: recht om overtreders te straffen

 niet iedereen houdt zich aan het natuurrecht

 organisatie = nodig om ieders rechten te kunnen garanderen

• sociaal contract: vrijwilloge overeenstemming om zich in een georganiseerde gemeenschap te verenigen en zo een klein deel vd vrijheid op te geven in ruil voor garantie op de rest
• tolerantiegedachte
  • Voltaire: "Je hais vos idées mais je me battrais jusqu'au bout pour que vous puissiez les exprimer."

• Staatsconcept (vanaf 2e helft 18e E)
  • staat als hervormingsinstrument en wegbereider van menselijk geluk
  • monarchie: kritisch en rationeel benaderd - verloor sacraal karakter
  • contracttheorie legde nadruk op de plichten van de vorst: diende zich in te zetten voor zijn volk
  • Montesquieu : l'Esprit des Lois 1748  leer van de trias politica: scheiding vd 3 staatsmachten om de burger tegen willekeur te beschermen
• verlichte despotisme bleek in vele gevallen slechts een voortzetting van het eerdere goddelijk verantwoorde absolutisme

• seculiere accenten in het beleid
• toleranter op religieus gebied
• beperkten de privileges vd geestelijken
• snoeiden in aantal religieuze ordes
• naasting van kerkelijke bezittingen
• streven naar rationele, gecentraliseerde organisatie vd staat

 meer aandacht voor welzijn vd onderdanen

 grotere aandacht voor wetenschap, onderwijs

 humanisering v gerechtelijke procedures

 uitbreiding van hun eigen macht

 De Encyclopédie

• hoogtepunt van de Europese Verlichting
• eerste uitgave: tussen 1751 en 1772 in 28 delen
• Denis Diderot (1713-1784) en Jean d’Alembert (1717-1783)
• Grootste editoriale onderneming ooit in die tijd
• Methodologie:
  • Medewerking van 150 vakspecialisten
  • Artikels waren samengebracht in logische ordening volgens inhoud
  • Veel aandacht aan technologie, productieprocessen en recente uitvindingen
  • 11 vd 28 delen volledig ingenomen door illustraties complementair aan de bijdragen