 dubbelzinnige houding van elites en middengroepen

• periodes van economische polarisatie en proletarisering: streng opgetreden tegen vermaak van de lagere klassen en van jongeren
• investeren in publieke feestelijkheden omwille van de cohesie van de stedelijke gemeenschap

 ontstaan van een stedelijk cultuur: combinatie gemeenschapsgerichte volkscultuur en exclusieve, geletterde cultuur

 1600: mentaliteitswijziging bij opkomende burgerij

• wou geen hervorming maar creatie van distinctie en distantie
• burgerlijk vermaak vond meer en meer achter gesloten deuren plaats
  • opkomst vd schouwburgen – 17^e E

 1617: Amsterdam: Nederduytsche Academie

 1637: eerste professionele schouwburg op dezelfde plaats

 1700: Muntschouwburg te Brussel

 gevolg: kloof tussen volks- en elitecultuur werd steeds groter

• volkscultuur werd beperkt tot lagere sociale klassen
• culturele elite trachtte zich te onderscheiden van ‘de massa’

 1500: ontstaan ve cultuur die in grote mate door de verschillende sociale groepen werd gedeeld

• lokale gebondenheid: allerlei feesten waaraan alle leden vd lokale gemeenschap participeerden
• tegenover die volkscultuur: de geleerde cultuur van een kleine groep geletterden die het Latijn als universele voertaal hadden

 bicultureel: nam ook deel aan de volkscultuur

 Kritiek van de clerus op de volkscultuur

• vanaf laat 16^e en vroeg 17^e E werd er gepoogd de volkscultuur te hervormen en uit te zuiveren: zowel religieus en moreel

 parallel met missionering in de overzeese gebieden

• protestanten:
  • paapse volkscultuur vervangen en nadruk leggen op Bijbel, psalmgezangen en het bijwonen van preken
  • verboden op traditionele vormen van vermaak
• katholieken
  • excessen van de traditionele cultuur uitroeien
  • propaganderen van gehoorzaamheid, een strenge moraal en arbeidsethiek
  • steun van de staat

 1608: Aartshertogen bekrachtigden de derde provinciale synode van Mechelen: oa verbod op herbergbezoek op zon- en feestdagen

 VMT = periode van toenemende differentiatie en scheiding tussen

• volk en elite
• het sacrale en profane
• privésfeer en publieke sfeer

 dit moet niet al te polariserend opgevat worden, maar toch blijft het een adequaat interpretatiekader voor sociale en culturele spanningen uit de VMT

 toenemende sociale diversificatie binnen en vanuit de derde stand in de VMT

• in traditionele middengroepen:

1) elite van de kooplieden- ondernemers

• opereerden in internationale netwerken
• maakten fortuin via de lange afstandshandel
• speelden belangrijke politieke rollen dankzij hun financiële slagkracht
• stelden hun nieuwe sociale betekenis in het licht via mecenaat en het uitoefenen van publieke functies

2) geschoolde ambtenaren

• vnl. Juristen
• actief in het uitbreidende staatsapparaat en de geleidelijk aan professionaliserende bureaucratie
• duidelijk politiek profiel
• verdrongen de adel uit zijn traditionele staatkundige rol

ð beide groepen streefden een adellijke titel na

• trahison de bourgeoisie:
  • handelaars en industriëlen zouden hun dynamische en gewaagde economische activiteiten gestaakt hebben om hun kapitaal te investeren, een administratieve carrière te beginnen en zich een somptueuze levensstijl aan te meten en zo een adellijke titel te verwerven
  • belangstelling voor beleggingen in onroerend goed kan ook verklaard worden door de risicovolle politieke en militaire omstandigheden èn de gunstige voorwaarden waarmee deze op dat moment konden worden verworven
• verlangen van de nieuwe elites opgenomen te worden in de adelstand kan echter niet ontkend worden
  • vorsen stonden hier ook niet weigerachtig tegenover: de derde stand was zeer trouw en dienstbaar + politiek zeer makkelijk te sturen

 vanaf 2^e helft 16^E E ontstond aldus de nieuwe adel, la noblesse de robe, naast de oude adel ( noblesse d’épée)

• enerzijds misprijzen van de oude adel:
  • gebrek aan familiale tradities
  • gebrek aan culturele ‘superioriteit’
  • gebrek aan aloude adellijke ethos
  • cfr. Le bourgeois gentilhomme v Molière
• anderzijds had de oude adel de nieuwe adel ook nodig:
  • om ‘genetische verschraling’ en uitsterven tegen te gaan
  • financiële overwegingen: veel verarmde adel !
• huwelijken onderling kwamen dan ook voor, maar dan meestal met een man uit de oude adel (om het familiefortuin te vrijwaren) met een vrouw uit de nieuwe adel

 dit proces van verbreding van de adel had ook gevolgen voor de clerus

• hoogste kerkelijke ambten waren niet langer voorbehouden aan de jongere zonen van hoogadelijke geslachten, maar vanaf dan ook aan de noblesse de robe