Katholieke W-Europa vreesde voor verbrokkeling machtsgebied door succes reformatie

 protestanten vervolgd + godsdienstoorlogen

■ Frankrijk

- Vanaf 1562 veel hugenoten vermoord

- Bartholomeusnacht

• 18/8/1572: huwelijk hugenoot Hendrik van Navarra & katholieke Margaretha van Valois
• Daad van verzoening  bijna hele Franse adel in Parijs
• Nacht 23-24/8  bloedbad, 2000 hugenoten vermoord
• Nasleep: nog eens duizenden

- Hendrik van Navarra

• Koning van Frankrijk (werd katholiek)
• Edict van Nantes (1598)

• Katholicisme bleef staatsgodsdienst
• MAAR protestanten kregen

-Openbare kerkdiensten

- Toegang tot alle ambten

- Speciale rechters om belangen te behartigen

- Lodewijk XIV

• 1685: herroept edict + vernietigd centrale tempel in Charenton
• ‘une foi, une loi, un roi’
• Hugenoten verplicht soldaten (dragonders) in huis nemen om zich te laten bekeren
• Veel hugenoten vluchten naar Nederland

• Opvattingen dicht bij die van Luther
  • Bijbel als enige bron van openbaring en gezag
  • Afwijzing pausdom & kerkelijke hiërarchie
  • Geloof in rechtvaardiging door het geloof alleen
  • Belang van goddelijke genade (goede werken = dankbaarheid genade)
  • Slechts 2 sacramenten (doopsel + laatste avondmaal)
  • Samenvatting protestantse leer in 5 sola’s
    • Sola gratia (alleen door genade)
    • Sola fide (alleen door geloof)
    • Sola scriptura (alleen door de Bijbel)
    • Solo christo (alleen door Christus)
    • Soli deo gloria (alle eer is alleen aan god)
• Verschillen opvatting over politiek & kerkorganisatie
  • Luther
    • Zoekt steun bij vorsten
    • Maakt kerk afhankelijk van staat
  • Calvijn

• Verdedigt een meer autonome kerk

■ Nederland

• Begintijd reformatie  veel Lutheranen
• Al snel bleek Calvijns opvattingen (beperkte gezag vorsten) = beter
• Veel Franse calvinisten (hugenoten) na 1685 naar Nederland
• VANDAAG:
  • Klein aantal lutheranen
  • Grote protestantse kerken  gereformeerd protestantisme in lijn Calvinisme

• Luther duikt onder (Wartburg bij Eisenach)
  • vertaalt bijbel vanuit grondtalen in Duits
  • sticht eigen kerk
• 1522: Rijksdag Spiers
  • 5 hervormingsgezinde vorsten + 14 steden  Protestation
  • Verzetten tegen religieuze beperkingen + vervolgingen door het rijk
• 1531: protestantse vorsten + rijkssteden
  • Schmaldaldisch Verbond
  • Ijveren voor erkenning lutheranisme
  •  oorlog Karel V pas einde in 1555 (vrede van Augsburg)
• Overige hervormingen
  • Zwitserland  Huldrich Zwingli
  • Oostenrijk  Balthasar Hubmaier (anabaptisten)
  • Münster  (radicale) Jan van Leiden
  • Nederland  (pacifistische) Menno Simons (mennonieten)

■ Reformatie in 16^e E

• Ideaal ‘1 rijk; 1geloof’ in duigen
• Maarten Luther hangt 95 stellingen op deur kapel te Wittenberg (31/10/1517)
• Reageert vooral op aflatenhandel van dominicaan Tetzel tvv Sint-Pietersbasiliek
• Massale verspreiding stellingen  veel weerklank in Duitse rijk
• Veroordelingen
  • 1519: door theologische faculteiten Leuven/Keulen
  • 1520: in de pauselijke bul Exsurge Domini
  • 1521: op Rijksdag Worms  verantwoorden voor keizer karel V & rijksvorsten ( moet in ban)
• Karel V verzet zich omdat de eenheid van zijn rijk in gevaar wordt gebracht