• Religieuze eenheid binnen 1 politieke gemeenschap = nodig
• Ausburg/Westfalen  ‘godsdienstvrijheid’ aan de vorst en grondgebied
• Geen individuele vrijheid
• = Extern pluralisme ( nog geen intern pluralisme)
• Milletsysteem – Ottomaanse rijk(extern pluralisme)
  • Belangrijkste geloofgemeenschappen = bestaansrecht, MAAR gescheiden
  • Elk eigen rechtsysteem (religieuze aangelegenheden, huwelijk,…)
  • Een vorm van pluralisme MAAR ook een vorm van apartheid
  • Hiërarchisch systeem (moslims hoger, meer rechten)
  • Bekeringen tot andere religies ≠ toegelaten

• Lange tijd: idee  mensen moeilijk met anders/niet-gelovigen samenleven binnen 1 sociaal-politieke ruimte
• Politieke machthebbers + godsdiensten  handen in elkaar  religieuze intolerantie + ‘godsdienst’oorlogen (= politieke motieven ten grondslag)

11 verdragen
Verdrag van Münster

• Erkent autonomie Republiek der 7 Verenigde Nederlanden (hoewel officieel deel HRR)
• Officiële gereformeerde staatskerk in Republiek
• Alle katholieke goederen aan overheid geleverd
• Katholieken moesten zich in ‘schuilkerken’ terugtrekken

• Diensten mochten
• MAAR kerken mochten er langs buitenkant niet als kerk uitzien

• Belangrijk voor ontstaansgrens België – Nederland  toenmalige frontlijn Spanjaarden / opstandelingen

MAAR Vrede van Westfalen verandert weinig in de idee/concretisering van levensbeschouwelijk pluralisme

• Wel al een 1^e stap naar individuele godsdienstvrijheid binnen RR
• MAAR Europa = voornamelijk mono-religieuze politieke ruimtes

Vrede van Augsburg

• Elke rijksvorst mocht beslissen welke godsdienst in zijn machtsgebied
• Geloofseenheid binnen RR verdwijnt
• MAAR tegelijk nog idee: binnen 1 politieke ruimte best zelfde godsdienst
• = EXTERN PLURALISME
• Andersdenkenden moeten bekeren of migreren

Oorlogen: verhouding tussen religie en gezag staat centraal

• Concilie Trente + jezuïetenorde  maar succes reformatie niet gestopt
• 80 jarige oorlog (1568-1648)

• 1566: beeldenstorm
• gewapend verzet tegen Spaanse overheersing
• Filips II stuurt Hertog van Alva
• Nederlandse opstand olv willem van Oranje-Nassau
• Filips wil 1 centraal geregeerd land met 1 religie / opstandelingen willen een decentrale overheid en godsdienstvrijheid
• Wisselend succes voor beiden
• Beleg van Antwerpen  Antwerpse Republiek onder Marnix van St-Aldegonde = katholicisme verboden
• Val van antwerpen (27/8/1585) intellectuelen vluchten naar Noorden (bijdrage aan ‘gouden eeuw’)

• 30 jarige oorlog (1618-1648)

- Ook een belangrijke religieuze inslag

- Protestantse + katholieke vorsten vechten tegen elkaar (binnen én buiten RR)