Wisselvalligheid van de dynastieke strijd

- droeg bij dat onderdanen hun loyaliteitsgevoelens in de eerste plaats richtten op hun lokale en regionale leefverbanden

- Daarnaast kwam op ruimer niveau het gezag van een heersend vorstenhuis.

- Heraldische symbolen, publieke ceremoniën, slogans en genealogische geschiedschrijving ondersteunden de banden tussen vorsten en onderdanen.

=> Zoiets abstracts als een staat drong maar langzaam door tot het collectieve bewustzijn.

Langdurige conflicten

Anderzijds wakkerden langdurige conflicten, omwille van opvolgingskwesties, zowel de wederzijdse vijandschap als de eigen identiteit van volkeren aan (cf. honderdjarige oorlog).

-Direct gevolg van de honderdjarige oorlog is het feit dat de Franse monarchie de meubelen heeft gered en dus versterkt uit het conflict is gekomen.

- In Engeland kon de kroon na 1420 roem noch gewin halen uit alle inspanningen en bleven het parlement en de baronnen geduchte tegenspelers.

Noord Italië

In sommige gebieden, alwaar de verstedelijking hoog was, stonden het economische en demografische gewicht van de burgers de concentratie van vorstelijke macht in de weg.

Het gezag dat de Duitse keizers opeisten over Noord-Italië was al in de twaalfde eeuw gestuit op de krachtige weerstand van de Lombardische steden.

In Noord-Italië controleerden de steden de omliggende gebieden. Plaatselijke adelgeslachten voerden er een militair getint gezag uit. Enkel in Venetië was er sprake van een republikeinse staatsvorm onder het bestuur van raden en een verkozen doge.

Het verschil tussen deze ‘stadstaten’ en monarchale staten is dat vanuit de traditie van lokale rechten de dominante steden aan de kleinere steden, waarover ze controleerden, geen eenvormig bestuurssysteem oplegden. Zo vormden zich enkele grote regionale staten onder leiding van Milaan, Venetië en Florence.

De laatmiddeleeuwse staten zijn het resultaat van de krachtmetingen tussen veel tegenstrijdige ambities, belangen en weerstanden.

Dynastieke ambities en mogelijkheden.

- aantal staatkundige eenheden in Europa werden kleiner (en die werden dus bijgevolg groter en machtiger) onder andere door het huwelijk

- door huwelijk en erfopvolging kwamen zonder veel moeite nieuwe gebieden bij elkaar. (vb. dubbelhuwelijk: twee dynastieën huwden telkens tegelijk een mannelijke en een vrouwelijke telg om op die manier de band tussen die huizen te versterken.)

De samenleving in een bepaald territorium.

- sociale differentiatie binnen het territorium werd groter

- bestond niet meer uit al dan niet horige boeren: meerdere sociale groepen op de voorgrond door:

* ontplooiing van de steden

* vrije boerengemeenten

* commercialisering van het platteland

* jonge industrialisering van dit platteland

- dit resulteerde dan weer in toenemende conflicten naar aanleiding van strijdige belangen van die verschillende groepen.

Verzet van de onderdanen

Al die verschillende sociale groepen werden meer bewust van hun rechten en gingen zich hechter organiseren. Zo ontstonden er instellingen die samen een staat vormden. Op die manier vormde zich dan ook een nationale loyaliteit, naast de lokale en dynastieke loyaliteit.

Uitbouw ambtenarenapparaat

- Uitdrukking van de openbare macht

- behoorde tot de kenmerken van de staatsstructuren in de late middeleeuwen

- vorst was gebonden aan wetten en instellingen. Gezagsuitoefening was complexer en minder persoonlijk geworden.

Te meer, sommige titels waren in realiteit niet meer dan lucht. Als keizer van het Heilig Roomse Rijk had men niet meer dan theoretische macht die in de praktijk weinig voorstelde.

De concrete macht lag in het feit dat die keizer zelf landsheer is en kon beroepen op zijn ‘Hausmacht’. Sommige steden hadden soms grotere inkomsten dan sommige vorsten.

- late ME: tegenstelling groter geworden

- In deze botsing werd de armoede verdedigd door sociaal bewogen predikanten uit de bedelorden:

* voorstanders van een aalmoezeneconomie

* fervent fanatiekeling: De fransiscaan San Bernardino van Siena, hij had communistische ideeën avant la lettre)

Girolamo Savonarola

- ventileerde soortgelijke ideeën: wilde economische rechten voor de armen

- voerde Monti di pietà in: kredietbaken waar behoeftigen tegen lage renten geld konden lenen

- ging echter te ver en er rees veel weerstand tegen zijn ideologie.

Poggio Bracciolini

- humanist

- verzamelen van geld ziet hij als een deugd

- In de vroegmoderne tijd nestelde de idee zich vast dat armen leeglopers waren.

In de eeuwen na 1000 waren er tov de armenzorg 2 verschuivingen waar te nemen:

- Religie: aangereikte bewustwording: armen zijn goed om twee redenen:

→ zij zijn het levende voorbeeld van hoe de mens eigenlijk moet leven.

→ Door het geven van aalmoezen werd de bezwaarde ziel ontlast en werd het verblijf in het vagevuur verkort.

- De gecommercialiseerde economie werkte een mentaliteit in de hand die arbeid als positief zag en armoede als gevolg van de onwil om te werken.