Dynastieën, territoria, instellingen, volkeren

De laatmiddeleeuwse staten zijn het resultaat van de krachtmetingen tussen veel tegenstrijdige ambities, belangen en weerstanden.

Dynastieke ambities en mogelijkheden.

- aantal staatkundige eenheden in Europa werden kleiner (en die werden dus bijgevolg groter en machtiger) onder andere door het huwelijk

- door huwelijk en erfopvolging kwamen zonder veel moeite nieuwe gebieden bij elkaar. (vb. dubbelhuwelijk: twee dynastieën huwden telkens tegelijk een mannelijke en een vrouwelijke telg om op die manier de band tussen die huizen te versterken.)

De samenleving in een bepaald territorium.

- sociale differentiatie binnen het territorium werd groter

- bestond niet meer uit al dan niet horige boeren: meerdere sociale groepen op de voorgrond door:

* ontplooiing van de steden

* vrije boerengemeenten

* commercialisering van het platteland

* jonge industrialisering van dit platteland

- dit resulteerde dan weer in toenemende conflicten naar aanleiding van strijdige belangen van die verschillende groepen.

Verzet van de onderdanen

Al die verschillende sociale groepen werden meer bewust van hun rechten en gingen zich hechter organiseren. Zo ontstonden er instellingen die samen een staat vormden. Op die manier vormde zich dan ook een nationale loyaliteit, naast de lokale en dynastieke loyaliteit.

Uitbouw ambtenarenapparaat

- Uitdrukking van de openbare macht

- behoorde tot de kenmerken van de staatsstructuren in de late middeleeuwen

- vorst was gebonden aan wetten en instellingen. Gezagsuitoefening was complexer en minder persoonlijk geworden.

Te meer, sommige titels waren in realiteit niet meer dan lucht. Als keizer van het Heilig Roomse Rijk had men niet meer dan theoretische macht die in de praktijk weinig voorstelde.

De concrete macht lag in het feit dat die keizer zelf landsheer is en kon beroepen op zijn ‘Hausmacht’. Sommige steden hadden soms grotere inkomsten dan sommige vorsten.