- productie was gelinkt aan bevolking

- stijgende bevolking -> groei in voedselvoorziening, dalende populatie
omgekeerde

- bevolking steeg in 17^de eeuw met 5%

- geconcentreerd in NW

- Waarom stagneerde bevolking in 7^de eeuw

- moderne discussie in neo-malthusiaans kader

- mensen hebben neiging om sneller te groeien dan bestaansmiddelen

- kan niet verholpen worden door verminderde productie

- positive en preventive checks

- positive check voornaamste oorzaak van stagnatie (vroeger)

- mortaliteitscrisis door autonome epidemies dan door honger

- preventive check die bevolkingsgroei onderdrukte (nu)

- voorspelling : stijgende bevolking -> minder inkomen/capita

- doordat levensstandaard in 16 en 17^e dieptepunt kende

- wordt geassocieerd met mortaliteitscrisis

- frequenter in 17^de E

- ergst in 1590-1660 door pest en misoogst

- pest verdween eerst uit West europa

- maatregelen om verspreiding tegen te gaan

- verbetering bij oogst

- vermindering van oorlogstroepen die ziekte verspreidden

- Mortaliteit trend waren anders in Nederlanden en Engeland dan in Oost-Europa

- Nederlanden : modernisering landbouw

- geen voedselcrisis

- wel hard getroffen door pest

-Engeland : tijdelijk voedseltekort wordt geassocieerd met hoger sterftecijfer

- kleinschalig

- 1650 : vernieuwing in landbouw -> verdwijning crisis

- Malthus : mortaliteitscrisis vooral door honger en ziekte

- recent onderzoek : minimaliseren rol van honger in 17^E

- ziekten ontstaan autonoom, niet door tekort aan voeding

- toch meestal patroon : honger-ziekte

- Primaire rol van honger : veroorzaakten een massabeweging bij armen opzoek naar eten en werk -> geografische mobiliteit

- focus verschuift meer van positive naar preventive check

- Engeland en Nederlanden

- Preventive checks versterkt in Fr, Sp, It

- effectievere rem op bevolking dan mortaliteit

- intensiever in 18^e E in Fr, Sp, It

- mortaliteit daalde in 18^e E door daling kindersterfte

=>Buiten Engeland en Nederlanden : fluctuatie in mortaliteit meer op bevolking dan huwelijk en vruchtbaarheid in West en Mediterraan Europa van 1600-1800

- Vanaf ’50 :17^de eeuw : crisis, economische stagnatie en verval

- door verminderde aanvoer van zilver uit Latijns-Amerika

- probleem : lijkt alsof zilverimport beperkt was van 1630-1650 en vanaf 1660 meer
dan in begin van de eeuw

- in jaren ’60 en ’70 (oiv van Malthus)

- crisis als resultaat van bevolkingsgroei van de vorige eeuw

- bevolkingsgroei -> landbouw kan niet volgen -> crisis -> destabilisatie economie

- grootste probleem van term algemene crisis : onmogelijk om een periode aan te duiden
waarbij grootste deel van Europese economie in een depressie zat.

- Spanje dip 1590-1630 maar Nederlanden toen hoogtepunt.

=> Moeilijk om regionale economische crisissen te herleiden tot formules

- toch overeens dat Europese economie diepe problemen ondervond in de 17^de eeuw

- diverse karakter van regionale crisissen 1590-1720

- verschil in economische ontwikkeling tussen West-en Oost-Europa

- economische recessie van M-zeegebied stond in contrast met economische expansie
van Noord-west Europa

- Divergente regionale ontwikkelingen staan centraal in historische benaderingen sinds ‘70

- demografische trends in NW-Europa

- bevolking groeide snel aan van 1600-1650 en stagneerde dan itt rest van
europa waar bevolking daalde tot 1650 en terug hetzelfde niveau bereikte
rond 1700 (Malthus)

- divergenties in regionale economische ontwikkeling bij uitbarstingen van (?) strijd
tussen landheren en peasants

- oost-europa : lijfeigenschap

- west-europa : boerengemeenschappen beschermd door staat

- economische vooruitgang snelst in engeland

- dynamisch agrarisch kapitalisme

- sommige historici : crisis in landbouw door door externe oorzaken

- toename van belastingen

- de terugloop van grote Europese stedelijke industrie

- competitie tussen stedelijke en plattelandsindustrie verscheen op
internationaal niveau

- verschuiving van industriele kracht van centraal en middenlands-zee europa
naar noord-west europa

=> urbane en staatsinstituties beheersten de groei van productie op platteland en in stad

• veranderingen
• De terugkeer van de rust werd verwelkomd door de massa van de Europese bevolking, voor hen was stabiliteit de beste hoop
• Traditionele religieuze geloven leverden nog steeds veel materiaal om de sociale eerbied en onderdanigheid te versterken

De absolutistische Ook in de 17^e eeuw was de sociale verandering traag.

• De basisveronderstellingen van de hiërchale sociale ongelijkheid en de diepe polariteit tussen arm & rijk zijn nauwelijks veranderd tussen Rerformatie en Verlichting.
• Wat wél veranderde was het economische evenwicht in Europa – oost-centraal Europa en de Middellandse zee en het noordwesten – en, daarmee ook de sociale verwachtingen en relaties in elke gemeenschap.
• Wanneer zulke veranderingen samen vielen met politieke oproer, kon de uitkomst dramatisch onthullend zijn
• Rellen en sociale oproer werden vaak geïnspireerd door traditionele verwachtingen

Zoals de Engelse burgeroorlog bewijst dachten sommigen ook het ondenkbare; maar de reactie van 1666 toont dat men nog niet klaar was voor zo’n grootschalige belastingsstaat die als de Europese norm groeide tijdens de 2^e helft van de 17^e eeuw, leek genoeg fiscale, militaire en institutionele kracht te hebben om redelijk geloofwaardige prikkelingen te geven aan die elementen in de samenleving waarvan ze de steun echt nodig hadden.

Bruno en Servetus belandden op de brandstapel wegens andere ideeën; ze hebben de onderstroom van het intellectueel scepticisme in de 17^e eeuw gevoed, maar niemand kon de uitzonderlijke uitbarsting van radicale en iconoclastische ideeën voorzien die Engeland en in mindere mate Frankrijk en andere Europese gebieden zouden transformeren in de jaren 1650.

• De Engelse burgeroorlog, commonwealth en revolutie was de zwaarste politieke oproer van 17^e-eeuws Europa, en haar impact werd vergroot door de economische instabiliteit
• De meest radicale ideeën kwamen tot uiting net omdat de burgeroorlog zelf vragen over de regering deed rijzen

Milton

In 1641 schreef Milton al over:

• de beperktheid van de kerk
• scheiding als de enige humane oplossing voor het uiteenvallen van het huwelijk
• de nood aan persvrijheid
• De rechtvaardiging van revolutie door het volk
• De nood aan een contractuele toestemming tussen volk en staat

Hobbes exploreerde in Leviathan (1651) de aard van soevereniteit

Historiografen hebben vaak bediscussieerd wat de impact van zulke nieuwe ideeën was

Levellers-beweging

• Kritiek op de parlementaire tirannie die de koninklijke regering had vervangen
• Religieus egalitarisme als basis voor ideeën van vrijheid en zelfregering gebaseerd op gelijke rechten voor man & vrouw
• In “Overeenkomsten van het Volk”: uitleg van principes van een republikeinse regering met regelmatige parlementsverkiezingen
• Belangrijkste aspect: ze maakten goed gebruik van politieke ontmoetingen en de pers en beseften dat verschillende types publiek verschillend aangesproken moesten worden
• Cromwell vernietigde de beweging in 16

Quakers

• Bredere basis dan Ranters, Muggetonians, Fifth Monarchists…
• 50.000 leden in 1659
• Bedreigden de hiërarchische gemeenschap
• Geen nood aan kerken of ministers, erkenden geen externe autoriteit of sociale status
• Vrouwen gelijk aan mannen
• Diep geloof in het “innerlijke licht” was volgens hun criticasters de deur open zetten voor religieuze en sociale anarchie

Restauratie-Engeland veegde veel van het activisme onder het tapijt en fundamentele vragen werden niet beantwoord. Er was een nood aan electorale hervormingen.

De impact van een contract tussen staat en onderdaan werden voor langer dan een eeuw niet uitgewerkt, en we kunnen begrijpen dat na de Restauratie van 1660 Locke & de Dissenters oppasten wat ze zeiden en hoe ze het zeiden. Maar het feit dat zo’n woorden gesproken werden gaf een glimp van wat onder het oppervlak schuilging.