- Vanaf 2 jaar: begin van bezorgdheid over dingen die niet horen of mensen die zich niet gedragen.

- Ouders vinden dat kinderen meer verantwoordelijk zijn voor hun gedrag

- Geweten begint zich te vormen in de kleuterperiode

• Eerst: onder externe controle van volwassenen
• Later: innerlijke normen (geïnternaliseerd)

- Theorieën leggen verschillende klemtonen:

• Psycho-analyse: emotionele kant van de ontwikkeling van het geweten
• Sociale leertheorie: moreel gedrag
• Cognitieve ontwikkelingstheorie: denken, de mogelijkheid om te redeneren over gerechtigheid en redelijkheid

Perspectieven op morele ontwikkeling:

Vriendschap bij volwassenen = wederzijdse relatie die omvat:

- Elkaar gezelschap houden

- Delen

- Begrijpen van gedachten en gevoelend

- Voor elkaar zorgen in tijden van nood

-Zo’n (rijpe) vriendschappen blijven duren in de tijd en overleven occasionele conflicten.

Kleuters begrijpen al iets over de uniekheid van een vriendschap, maar enkel gedeelde activiteiten en nog niet wederzijds vertrouwen. Vriendschap in de vroege kindertijd is:

- Iemand die jou leuk vindt, met jou speelt en speelgoed deelt

- Ze veranderen vaak

- Vrienden bieden meer bevestiging, zijn emotioneel expressiever en bieden meer sociale steun dan niet-vriendschappen.

De relaties tussen vrienden zijn al wel uniek bij kleuters.

- Andere vormen in verschillende culturen

- Verschillend belang gehecht aan spel (vooral belangrijk als kinderen en volwassenen elk in een eigen wereld leven)