Item gefilterd op datum: december 2012

• onmogelijk om een periode aan te duiden waarbij grootste deel van Europese economie in een depressie zat
• bv. Spanje dip 1590-1630 maar Nederlanden toen hoogtepunt

- moeilijk om regionale economische crisissen te herleiden tot formules

- crisis als resultaat van bevolkingsgroei van de vorige eeuw

- bevolkingsgroei à landbouw kan niet volgen à crisis à destabilisatie economie

• vertraging in groei Z-Duitse economie à door uitputting mijnen + Eng. Gietijzer
• Z-Duitse kooplieden schakelden na 1520 over op financiële activiteiten i.p.v. handel (Fugger)
• velen gingen ten onder aan Spaanse staatsbankroet van Filips II (1557)
• teruggang Italiaanse tussenhandel à dynamiek v. traditionele land routes gebroken door concurrentie van de directe straatvaart v.d. Hollanders & Engelsen
• toenemende oorlogsactiviteiten: 80j-oorlog in Ned. (A’pen!), Fr. Burgeroorlogen, 30j-oorlog,…
• slecht voor handelsactiviteit op het continent: handelaars stopten actieve handel wegen te gevaarlijk à la trahison de la bourgeoisie: ze kochten onroerende goederen & adeltitels + investeren in landbouw

correcties van voorgaand model voor mercantilistische tijd: herhaling v. proces v. groei & verzwakking v.d. transcontinentale handel

1. hoge bloei in 16^de eeuw + stagnatie in 17^de eeuw
2. continue expansie maritieme handel tijdens nieuwe tijd
1. intussen wel verschuiving maritiem zwaartepunt v. Z-Europa naar NW-Europa
2. geen ongestroorde groei v. maritieme handel voor mediterrane economie! Wel Atl. ec.à ~ monetair: 16^de eeuw = grote zilverstukken + overvloed edelmetaal ó 17^de eeuw = deflatie[1]

-ontoereikeende agrarische productie = vanaf 1550 Malthusiaanse spanning

- demografische druk op landbouwsector = scherpe prijsstijging of ‘prijsrevolutie’

a. specifieke intensiteit v. Malthusiaanse spanning in elk gebied door trage verschuiving ec. zwaartpunt v. Mediterrane regio naar Atlantische ruimte

• felste prijsrevolutie rond Mid. Zee + 1620/30 hongersnood, pest & bevolkingsinzinking
• daarna agrarische stagnatie (~ Sp., Port., It. in 1^ste helft 17^de eeuw)

b. meer vitaliteit in agrarische expansie: verdere aangroei in Frankrijk en Denemarken

• Denemarken: 1618-1648: Malthusiaanse spanningen: achteruitgang door pol. factoren (30j-oorlog)
• Frankrijk: keerpunt bij ineenstorting Lodewijk XIV
• rond 1700 stagnerende landbouweconomie + sterk verminderde bevolking

c. Engeland: uitzondering! Weinig militair geweld, commercieel-maritieme ontwikkeling

Atlantische economie, vooruitgang landbouwtechniek à vanaf 17^de e. agrarische revoluti

oorzaak

door verminderde aanvoer van zilver uit Latijns-Amerika

probleem

lijkt alsof zilverimport beperkt was van 1630-1650 en vanaf 1660 meer dan in begin van de eeuw

• vertrouwd met overgang naar nieuwe technieken door commerciële contacten met A’pen
• 1571: Thomas Gresham opent Londense Beurs als kopie van Antwerpen
• toepassing A’pense technieken pas na 1650 massaal toegepast (door onlust: Cromwell e.d.)
• 1650: gaan stap verder door uitgave v. rentedragende depositocertificaten
• evolutie tot promessen[1] die men negociabel maakt door endossement¹² toe te passen
• werd snel gebruikt door particulieren voor betalingsverrichtingen à verzilveren vóór vervaldag was mogelijk door het disconteren
• dit was een gesystematiseerd deposito/giro/discontobankwezen op grote schaal
• moderne bankbiljet vond hier zijn ontstaan
• volgende stap = door overheid erkend uitgiftemonopolie v. bankbiljetten aan de Bank of England (= 1^ste bank ter wereld met N.V.-statuut[2]) à enige circulatiebank met N.V.-statuut in Eng.
• begin 18^de eeuw ontstond zo het disconto/emissiebedrijf dat nog steeds het belangrijkste kenmerk vormt v.d. actuele bankorganisatie
• buiten Eng. in 1^ste helft 18^de eeuw weinig navolging
• 1695: Bank of Scotland (maar met beperkt uitgifterecht)
• Fr.: John Law mislukt in poging bankbiljetten doorgang te doen vinden in Banque Royale
• elders in Europa: (ver)koop wisselbrieven met discontotechniek is nog hele 18^de eeuw v. kracht + oude stedelijke/private deposito-girobanken in grote commerciële centra beginnen vanaf 1750 plaats te ruimen voor eerste semi-staatsbanken die in beperkte mate bankbiljetten uitgave

• hoofddoel = N-Ned. handel met Balticum & Verre O. voorzien v. goede/waardevaste munten
• groeide uit tot deposito-girobank die verrekeningen[1] uitvoerde, kredieten toestand, handel dreef in edele metalen
• na storting v.e. klant opent de bank een rekening of crediteert ze de rekening v.d.
• deponent voor een bepaald bedrag in bankguldens à bank doet overschrijvingen: eerst intern per bank, later tussen verschillende wisselbanken
• groot aantal overschrijvingen & verrekeningen want alle wisselbrieven +600 gulden moesten via wisselbank gebeuren
• bank kreeg internationale betekenis, verrekeningen op multilaterale basis + bankgulden werd sleutelvaluta[2]
• mocht geen krediet verlenen : elk depositomoet materiaal aanwezig zijn in de kluis à vlug uitzonderingen: wel aan Staten v. Holland, VOC, Amsterdam & bep. Kooplui
• ook handel in goud & zilver à accepteerde alle edelmetaal à gaven negotiepenningen uità werd belangrijkste functie v.d. bank in 18^de eeuw

• toch moeten we rol v.d. Amsterdamse Wisselbank relativeren à situeerde zich volledig binnen de Italiaanse traditie
• vitaliteit tot diep in 18^de e. verklaren we door optreden v. kassiers die na 1650 opnieuw sterk op de voorgrond kwamen voor verlenen v. kredieten & financieren v. discontokrediet
• sommige groeiden uit tot grote bankiershuizen die in 18^de eeuw drukke handel dreven in waardepapieren v. Europese naties
• Amsterdamse Wisselbank keerde zich af v.d. Antwerpse technieken

Waarom deze conservatieve oriëntatie?

- te recente technieken om te vertrouwen!

- rechtstreekse contacten met Italiaanse zakenwereld (begin 16, begin 17^de eeuw)

• toch herhaalde faillissementen v. private wisselaarsbanken + afwezigheid stedelijke banken
• start specifieke ontwikkeling die zou leiden tot negociabiliteit[1] v. effecten & wisselbrieven
• ME: enkel transferabele handelsdocumenten¹¹ want geen garanties = vertrouwen nodig!
• volstond niet meer na de handelsexpansie v.d. 1^ste helft v.d. 16^de eeuw à om ciculatie in algemeen milieu mogelijk te maken waren financiële/juridische garanties tegen niet – betaling nodig die in het document zelf vervat lagen à vereist grondige verandering bestaande handelswetgeving + vernieuwing financiële technieken
• A’pen: wijziging wetteksten zodat juridische waarborgen v.d. houder v.e. handelsdocument officieel werden erkend à later ontstaan endossement[2] en discontokrediet[3] (= op directe manier voorbereiding v.h. moderne bankbiljet)
• verdere ontwikkeling in A’pen belet door opstand tegen Spanje à elders verdergezet

• gebeurde niet in 1 keer
• tijdelijk economisch herstel tussen 1540-1600, vanaf 1550 zelfs nieuwe deposito-banken
• was slechts een nazomer: geen verdere innovatie, bloei teerde op verworven technieken + zwaartepunt v.d. financieel-technische vooruitgang verlegde zich definitief naar N
• 1630: definitief einde It. hegemonie: pest, ondergang Levanthandel, Sp. Staatsbankroet

Italiaanse erfenis ging naar Antwerpen (na 1510), Amsterdam (vanaf 1609), London (na 1650) à ook op financieel gebied triomfeerde de Atlantische economie