duidelijk verschil tussen Italië/Nederlanden en andere landen  elders bleef agrarisch herstel na 1450 beperkt tot trage inhaalbeweging naar peil van 1300

à ontoereikeende agrarische productie = vanaf 1550 Malthusiaanse spanning

à demografische druk op landbouwsector = scherpe prijsstijging of ‘prijsrevolutie’

a. specifieke intensiteit v. Malthusiaanse spanning in elk gebied door trage verschuiving ec. zwaartpunt v. Mediterrane regio naar Atlantische ruimte

felste prijsrevolutie rond Mid. Zee + 1620/30 hongersnood, pest & bevolkingsinzinking
daarna agrarische stagnatie (~ Sp., Port., It. in 1^ste helft 17^de eeuw)

b. meer vitaliteit in agrarische expansie: verdere aangroei in Frankrijk en Denemarken

Denemarken: 1618-1648: Malthusiaanse spanningen: achteruitgang door pol. factoren (30j-oorlog)
Frankrijk: keerpunt bij ineenstorting Lodewijk XIV
rond 1700 stagnerende landbouweconomie + sterk verminderde bevolking

c. Engeland: uitzondering! Weinig militair geweld, commercieel-maritieme ontwikkeling

Atlantische economie, vooruitgang landbouwtechniek à vanaf 17^de e. agrarische revolutie

3.4.

a. hypothese over ‘betere controle’ over bevolkingsontwikkeling VS. demografische druk in loop 16^de eeuw = NIET met elkaar in tegenspraak!

betere controle is enkel algemene langzame tendens die geleidelijk versterkte
bevolkingsaangroei bleef dus mogelijk tijdens expansieve periode v. 16^de eeuw (door betere voeding + verlaging huwelijksleeftijd) à juist geen dramatische overbevolking zoals ervoor

b. vooruitgang v. agrarische arbeids/grondproductiviteit in Ned. VS. prijsrevolutie v. 16/begin17de eeuw zijn ook NIET met elkaar in tegenspraak!

vrij geringe bevolkingsvermindering in 14/15^de eeuw in Ned. à elders was bevolkingsgroei v. 16^de eeuw inhaalbeweging voor demografische verliezen van 14/15^de eeuw ó Ned.: bevolkingsaangroei is groei i.p.v. inhaalsbeweging
wegens maritieme ligging grote verbintenis Ned. met rest Europa à prijsstijgingen voelbaar!

correcties van voorgaand model voor mercantilistische tijd: herhaling v. proces v. groei & verzwakking v.d. transcontinentale handel

intussen wel verschuiving maritiem zwaartepunt v. Z-Europa naar NW-Europa
geen ongestroorde groei v. maritieme handel voor mediterrane economie! Wel Atl. ec.à ~ monetair: 16^de eeuw = grote zilverstukken + overvloed edelmetaal ó 17^de eeuw = deflatie[1]

1. De nieuwe expansie van de Europese handel over land en de verdere groei van de maritieme handel in de 16de eeuw

[1] koopkracht stijgt door mindere geldhoeveelheid + meer aanbod dan vraag (meestal + prijsdaling)