Hoe komt het dat een bepaalde wetenschap relatief laat is opgekomen?

= al direct een sociologische vraag!

De eerste wetenschappers waren:

- de priesters

 waarneming van sterrenbeweging

 voorspellen van maan- en zonsverduistering

Socius = “gezellig”

Logos = “wetenschap”

Sociologie : wetenschap over sociale zaken!!

1. Vereconomiseerde samenleving

• dominante plaats van de economie, alles draait om economie
• alle aspecten van de samenleving zijn verwoven; economie hangt bv. samen met religie (=alomvattend verbindende)
• ME: economie bestond niet als onafhankelijk geheel

○ bv. boer verkoopt producten goedkoper aan familieleden

○ bv. geen woekerrente: men mag niet te winstgevend zijn

• nu: rationeel gedrag, verkopen aan de meest biedende = vrije markt

○ Hoe? Door differentiatie: opsplitsing , verzelfstandiging van de economie

• The Great Transformation- Karl Polanya

○ In alle pre-industriële samenlevingen is het economisch leven sterk verwoven met andere dimensies (bv. religieus, politiek, sociale dimensies)

○ Individuen werden niet beschouwd als ‘economische actoren’ zonder meer

■ Bv. lijfeigenen: niet zomaar werknemer/arbeider maar er bestonden ingewikkelde sociale en politieke verhoudingen tussen heer en lijfeigenen die altijd (en dus ook tijdens economische transacties) een rol speelden

○ ontstaan van economisch subsysteem (=kapitalisme) : vrije markt

■ Geleidelijke evolutie

• Zuiver Economisch rationalisme is modern

○ Bestond niet in pre-industriële samenlevingen: economische motieven werden getemperd door andere motieven en ‘homo economicus’ , de mens die zuiver handelt op grond van economische motieven bestond niet; economische motieven waren verweven met andere waarden

■ Bv. Potlatch: winsten of voorraden werden feestelijk verspild of vernietigd, op arbeid werd neergekeken en financiële transacties stonden in een kwalijk daglicht

• Zorgt vor gelijkheid in macht, middelen : ‘evenwichtsmechanisme’: niet teveel accumuleren want dan komen er te grote verschillen in de maatschappij

■ Bv. ME: geen woekerinteresten

■ Bv. gedrag van Poolse aristocraten/landadel in de 17^e eeuw

• Wetten van klassieke economie gingen daar niet op
• prijs => productie

○ + omgekeerd : prijs stijgen , productie dalen

• Verklaring door aristocratische mentaliteit: Poolse adel was niet geïnteresseerd in toename van winst maar zij wouden enkel een stabiel inkomen, dat hen toeliet te blijven leven zoals ze dat gewoon waren
• Wanneer de prijs van het rogge daalde, moesten ze dus meer verkopen om hun inkomensniveau op hetzelfde peil te houden
• = traditioneel economisch handelen (ik wil een goede opbrengst van de ‘homo economicus’): ik doe zoals het voor mij voorgedaan is

○ Traditioneel economisch denken ‘irrationeel’

• Ontstaan van vrije markt in het Westen heeft dit veranderd

○ Ontstaan van een economische sfeer, afgebakend van de rest van de samenleving

○ Eerste vorm: handelskapitalisme  uitbreiding economisch sfeer tot productie sfeer

■ Gevolg: afschaffen van gilden en ambachten: belemmeren vrije markt

■ Gevolg: hoge vlucht van manufactuurkapitalisme (17^e – 18^e E) en later van industrieel kapitalisme (19^e E – 20^e E)

○ Aangezien geen enkele samenleving kan bestaan zonder ‘materiële reproductie’, gingen al de andere domeinen van het maatschappelijk leven afhangen van dit verzelfstandigde economisch systeem

■ Economie werd dominant

■ Marxistische theorie: geformuleerd in de doctrine van de economische onderbouw

• ontstaan van economisch subsysteem (=kapitalisme) : vrije markt

• Huidige dienstenmaatschappij als ‘totaalkapitalisme’

○ Huidige maatschappij: overgang van industriële naar dienstenmaatschappij (= tertiair)

■ = samenleving waar een groot deel van de werkende bevolking is tewerkgesteld in de dienstensector en nog slechts een minderheid werkt in de industrie (secundaire sector)

○ Deze evolutie heeft belangrijke maatschappelijk gevolgen

○ Alles wordt herleid tot handelsobject: veralgemeende commodificatie

■ Nieuwe activiteiten of activiteiten die tevoren nog niet in de economische sfeer slagen, gaan nu wel in die sfeer terecht komen

• Bv. onderwijs, gezondheidszorg, cultuur, informatie
• Zowel laaggekwalificeerde werkzaamheden (bv. kinderoppas) als gekwalificeerd werk (juridische en medische en financiële diensten) met gebruik van geavanceerde technologie (informatisering en telematica)
• Michel Beaud: dienstenmaatschappij wordt gekenmerkt door ‘totaalkapitalisme’; alles wordt een handelsobject en is koopbaar, heeft dus een prijs

○ Menselijk lichaam: hygiëne en medische verzorging, handel in bloed, organen en nageslacht

■ Doel: genetische beheersing van het bestaan

○ Maatschappelijk/sociale voorzieningen: onderwijs en informatie, opinieonderzoek en beïnvloeding bv. datingsite

■ Doel: beheersing van politieke besluitvorming

○ Geestesleven: wetenschappelijk onderzoek, verwerking en verbreiding van kennis en van geestes- en kunst producten bv. psychiater

■ Doel: beheersing van normen en waarden

○ Onze relatie tot de natuur: milieubehoud, milieuvriendelijke productie en urbanisatie

■ Doel: beheersing van de natuur en heel de planeet

○ Op al deze terreinen heeft het kapitalisme, zichzelf nieuw leven in geblazen; nauwelijks een activiteit te bedenken dat niet valt onder de dominantie van de economische logica

• Jürgen Habermas: “kolonisering van de leefwereld door het economisch systeem”

○ Van zodra de economie zich bezig houdt met zaken die thuishoren in de leefwereld van mensen, brengt zij de symbolische reproductie van de maatschappij in gevaar; de economie dringt door tot alle aspecten van het leven

○ Er zijn een aantal menselijke activiteiten die niet ongestraft vereconomiseerd worden

■ Bv. opvoeding, zorg, ontspanning, affectie, esthetische beleving, vriendschap, religieuze ervaring: horen thuis in de leefwereld en kunne niet economisch worden verhandeld

■ Als dat wel gebeurt, worden die activiteiten in hun kern aangetast

• Bv. als men moet betalen om hart uit te storten en zich begrepen te voelen  pervertering van sociale relaties
• Men wilt een spontane, begripvolle omgang met mensen in de eigen leefwereld. Doordat men de bevrediging van dit verlangen afkoopt, wordt dat verlangen zelf geperverteerd

○ Deze pervertering doet zich op grote schaal voor in onze maatschappij: mensen ontspannen niet maar kopen hun verveling af door televisie te kijken, kopen gemoedsrust bij de psychiater, advies bij consulenten, avontuur en opwinding onder de vorm van geprefabriceerde reizen, enz.

○ Dit gaat gepaard met:

○ zinverlies & vrijheidsverlies:

■ zinverlies: als teveel activiteiten gekoloniseerd worden door de economie, gaat de eenheid en de samenhang van de leefwereld verloren en daaraan ontleent het individu normaal gesproken een gevoel van zin

• waarom leven wij? Om meer en harder te werken : men verliest de zin

■ vrijheidsverlies: men gaat zijn behoeftenstructuur aanpassen aan wat op de markt verkrijgbaar is

• drie elementen zijn doorslaggevend geweest bij de vorming van een afgescheiden economisch systeem

○ industriële revolutie: fabriek

○ arbeidsethos

○ consumentisme

- De ‘Frankfurter Schule’

→ Institut für soziale Forschung : rijke joodse zakenman investeerde zijn geld in sociaal wetenschappelijk onderzoek

→ Onderzoekers; van joodse afkomst bv. Adorno

=> Communicatieonderzoek dat kritisch was = eigen wetenschapsopvatting

• wetenschappers objectief: feiten en theorieën

■ Feiten = producten van mensen, niet zomaar feit maar nagaan maar bekijken in welke mate die handelingen bekritiseerbaar zijn, niet enkel beschrijven

■ + Emancipatorische wetenschap: wegen laten zien van hoe het zou kunnen zijn, wat de samenleving zou kunnen zijn: feiten bestuderen + bekritiseren

■ + geïnspireerd op Marxistisch denkbeeld

→ Problemen onder Hitler: joden + kritiek + communistisch  instituut overgebracht in New York

- New School for Social Research (N.Y.)

→ Adorno: overgeplaatst naar VS: geconfronteerd met kapitalisme en consumptiemaatschappij

→ Keizerrijk (conservatief)  opkomst van fascisme en doorbraak van nazisme consumptiemaatschappij

=> Kritische blik op die maatschappij in zijn boek

→ Onderzoek naar wat maakt mensen vatbaar voor het fascisme

=> Welk persoonlijkheidstype is geschikt om in te passen in zo’n regime ? wanneer is iemand geneigd tot een autoritair gedrag?  F-schaal

=> Onderzoek Adorno: zijn mensen die een autoritaire opvoeding hebben genoten, meer autoritair dan anderen

→ Ontwikkeling v schalen voor elk levensdomein om mate van bevooroordeeld denken te meten

→ Resultaat: respondenten die bevooroordeeld waren op één schaal, waren dat ih algemeen ook op andere schalen

=> Vooroordelen ten opzichte van joden gingen samen met vooroordelen tegen andere minderheden

=> Conclusie: mensen met rigidere opvattingen vertonen volgende kenmerken

→ onderdanig t.o.v. superieuren & bazig t.o.v. ondergeschikten

=> Onderdaniger/ondergeschikt gedrag ten aanzien van mensen die zij beschouwden als superieur en baziger/wreder ten aanzien van mensen die zij als inferieur beschouwden; dus geen radicale bullebak

• ~hiërarchische model van nazi-maatschappij

→ intolerant in seksuele en religieuze attitudes

→ opvoedingspatroon: ouders tonen geen directe affectie en liefde, maar blijven afstandelijk en gedisciplineerd (~socialisatieproces)

=> gevolg: wanneer de volwassene geplaagd wordt door onverwerkte angsten, kan hij die enkel controleren door rigide attitudes aan te nemen

→ niet bestand tegen ambivalente situaties: hang naar duidelijkheid

= situaties van instabiliteit en onzekerheid  men wil zekerheid, men kan niet om met ambivalentie (= tweewaardigheid)

→ rigide denkschema’s dat leidt tot stereotiep denken

= stereotype vooroordeel : bv. het is een jood, dus het is inferieur

→ negeren van inconsistenties

=> zolang het een negatieve attitude is t.o.v. groep stemt men ermee in; stereotype opvatting van ‘de jood’ fungeert als verzamelnaam voor al wat men afwijst, ook al gaat het om onderling tegenstrijdige zaken

- Kritiek

→ Twijfel over betrouwbaarheid van de schaal

→ Autoritaire houding is geen persoonlijkheidskenmerk maar weerspiegelt waarden en normen van een bepaalde subcultuur

=> Ook bevestiging door ander onderzoek

→ Hartley: individuen met een negatieve houding t.o.v. leden van één minderheid, hebben vaak ook negatieve houdingen t.o.v. leden van andere minderheidsgroepen

→ individuen met negatieve houdingen t.o.v. bestaande groepen , nemen ook negatieve houdingen aan t.o.v. groepen waarvan men nog nooit kon gehoord hebben

=> autoritaire opvoeding in Kaiserreich

→ in het Kaisserreich heersde een militaire eenduidigheid

- wanneer dit werd vervangen door een instabiele samenleving, snakt men naar een nieuwe duidelijkheid, nieuwe indeling, nieuwe helderheid

- deze helderheid wordt gevonden in de Führer