De man bekleedde een benijdenswaardige positie dankzij de verdediging van deze hiërarchie door kerk en overheid, maar er bestonden veel grotere ongelijkheden op economisch en sociaal vlak. Vrouwen hadden immers vaak een machtsbasis wegens arbeidskracht, voortplantingsrol en bezit. Hierdoor speelde ze zeker in de privé-sfeer een belangrijke rol.

Er ontstaat een nauwe band tussen gezin en samenleving in de late middeleeuwen. Dit houdt verband met de staatsvorming en de legitimatie van de kerk (zij breken de gewapende macht va de families vb. eerstgeboorterecht).

Gezin en kerk

- middeleeuwse recht en dogmatiek

• celibaat boven het huwelijk
• principe van monogamie en onontbindbaarheid
• bona matrimonalia: huwelijk als trouw en voortbrengen van kinderen

- consensusdoctrine in de decretalen van Gregorius IX in 1234

• wederzijdse instemming
• onontbindbaar
• vrijere omgangsvormen
• belang autoriteit van de vader

- Humanisme van Erasmus

• vraagstellingen over de onkuisheid van celibatairen
• voorstander van priesterhuwelijken, positivist
• belang van het gezin als een opvoedingsinstituut waarin zorgzame en liefdevolle opvoeding van de kinderen centraal staat.

- Protestantisme van Calvijn

• tegen celibaat en kloosterleven
• desacramentalisering
• doel van het huwelijk blijft het voortbrengen van kinderen, maar een liefdevolle relatie is nodig als afspiegeling van de liefde voor God
• gezin als zeer belangrijke plaats voor de godsdienstoefening

- Katholieke Reformatie

• strijd tegen de mistoestanden in de kerk
• pleidooi voor hernieuwde vroomheid
• christelijk huwelijksleven beter dan celibaat
• toenemende waardering voor het gezin
• regeling huwelijksluiting in het Concilie van Trente: decreet van Temetsi (homogenisering en uniformsering van de huwelijksceremonie, huwelijksgeloften uitspreken in aanwezigheid van getuigen en priester, registratie in parochieregisters, strenger toezicht)

Gezin en staat

- middeleeuwen

• macht van verwantschapsgroepen en familie
• ontluikende moderne staat zorgt voor een daling van de macht van families

- vorstelijk absolutisme

• gehoorzaamheid van de vorst vs almacht van de vader in het gezin
• Bodin: vergelijking staat met de familie
• Bossuet: vaderlijk en vorstelijk gezag gestoeld op le droit divin
• Hobbes: vorstelijk absolutisme maar godloos: staat als monsterlijke machine = leviathan
• Locke: two treaties of government
  • verdrag als vrijwillige verbintenis tussen de vorst en mensen
  • mens van nature goed (geboren als tabla rasa)
  • gehoorzaamheid aan beide ouders
• Rousseau: du contrat social
  • doorbreken van het hiërarchische denken: soevereiniteit van het volk
  • beleid als uitdrukking van de volonté générale
  • scheiding staat en gezin: vader als natuurlijke meerdere
  • opvoedbaarheid van de mens (Emile ou l’education): gezin als opvoedingsinstituut

Het huwelijk was gebonden aan een economische basis en endogamie werd nagestreefd. Deze economische basis kon echter sterk verschillen. Op het platteland was het bezit van grond een belangrijke factor, waar bij de adel het kapitaal en de machtspolitiek nagestreefd werden. Hieruit volgt dat er vaak geen sprake was van liefde en betrokkenheid, tenzij in steden, waar meer huwelijken op basis van eigen keuze aangegaan werden.

- nuclear family vs extended family (aan de hand van het demografisch patroon)

- relatief kleine gemiddelde omvang

- nuancering

• regionale verschillen
• Berkner: gezinscyclus: huishoudens verschillen volledig wanneer er sprake is van een productie-eenheid