Het staatsvormingsproces is van groot belang voor de politieke, economische en sociale geschiedenis. Het bestaat uit verschillende stadia. In enge betekenis gaat het om de politieke, militaire, economische en institutionele eenmaking van staten en in ruime betekenis over natievorming, de omvorming van een staat tot politieke democratie en de ontwikkeling van de verzorgingsstaat.

Het succes van vorsten bij de uitbreiding van hun macht zorgt uiteraard voor nieuwe problemen zoals nieuwe gebieden bestuurd door één of andere vorm van rechtmatig bestuur (Machiavelli met il principe). We moeten het fenomeen staatsvorming echter relativeren. Misschien is het niet meer dan een tussenstadium in de geschiedenis, er is een verlies van bevoegdheden aan supranationale organisaties en een verlies voor de bevoegdheden van regio’s. De nationale staat is een typisch Europees product, maar niet altijd succesvol als exportproduct.

De nationale staat is een recent fenomeen (zes à zeven eeuwen geleden, het modernisme twee eeuwen geleden) en heeft een grote impact op het dagelijks leven. Dit vanwege het overheidsbeslag op de economie, de zorg voor onderwijs, gezondheid, veiligheid en de economische infrastructuur, een systeem van regelgeving en wetgeving met rechten en plichten en onze mogelijkheden zijn verbonden met de staat en afhankelijk van de verhoudingen tussen de staten.

We onderscheiden vier stadia in de expansie van de militaire macht: een tijdperk van patrimonialisme (machthebbers actief als oorlogvoerders en rekrutering van eigen troepen en vloten) naar een tijdperk van makelarij met huurlingenlegers naar een tijdperk van nationalisatie met een eigen leger en een eigen militaire structuur binnen de stat naar een tijdperk van specialisatie, waarbij men over ging naar massaconscriptie, organisatie van reservelegers en vrijwilligersleger. Dit laatste begon met de levée en masse in Frankrijk in 1793 en bekwam een algemene tendens in Europa na 1850.

Dit proces van verburgerlijking in een tijdperk van specialisatie zorgde voor een uitbreiding van militaire activiteiten, maar een daling van het relatief belang en een onderschikking aan het burgerlijk bestuur. In vredestijd stabiliseerde het aandeel van de bevolking werkzaam als militair terwijl andere vormen van staatstewerkstelling expandeerden, de uitgaven voor niet militaire activiteiten stegen en het aandeel van militaire uitgaven in het nationaal inkomen daalde ondanks de expansie van dergelijke budgetten. Dit leidde tot beperkingen van de autonome macht van militairen.

Er ontstond een creatie van staatsstructuren die niemand wenselijk achtte aangezien machthebbers steeds rekening moeten houden met anderen en organisaties eigen belangen, rechten en noden ontwikkelden wat leidde tot een proces van bureaucratisering. Ook ontstonden nieuwe structuren en instituties en werden deze gebruikt op andere dan de voorziene manieren. Een voorbeeld hiervan is de staatsinmenging in voedselvoorziening wat varieerde afhankelijk van de kenmerken van de staat en zijn dominanten klassen. Ook de vormen van massavertegenwoordiging die onderdanen konden bekomen dankzij onderhandelingen brachten inmenging van de staat in nieuwe activiteiten met zich mee. Dit gebeurde vooral op het domein van productie en distributie met een stijging van de staatuitgaven vooral op het vlak van sociale dienstverlening.