Buitengewoon invloedrijk beschavingsinstituut

- belangrijkste medium voor overdracht antieke cultuur, met toevoeging christelijke waarden die op vele punten dwars ingingen tegen die van de oudheid

- bepaalde principes: tegen slavernij, willekeurige doding, verdediging spirituele waarden boven materiële, armoede boven rijkdom, zwakke boven machtige, naastenliefde,…

→ ondanks dat de praktijk zich vaak verwijderde v. deze principes wist men steeds de juiste boodschap opnieuw op te vatten en uit te dragen

→ slavernij verdween, machthebbers konden geen willekeurig geweld toepassen

Scheiding Kerk – Staat

- institutionele scheiding Kerk-staat groeide langzaam

- kreeg vorm in de tweezwaardenleer

- luidde een novum in de wereldgeschiedenis in à doorbraken die elders in de wereld geen kans hadden gehad:

* autonome vormen v. rationaliteit op gebieden v. religie, bestuur, economisch handelen & wetenschappelijk denken

* ó ook soms in bepaalde periode bij de Islam maar hier ontbrak hiërarchische stand v. geestelijken

* bij Azteken & Chinezen bleven deze sferen in een theocratie verenigd zodat innovaties op 1 vlak steeds werden afgeremd door overwegingen v. andere aard

Culturele diversiteit:

- veelheid aan volkeren, talen & gebruiken vormt de basis v.e. zelfbewustzijn dat soms tot agressief nationalisme kon worden aangewakkerd

- consolidatie v. taalgebieden i.d. vroege ME als producten v. migratie & acculturatie

Contrast

- continenten waar ook veel culturen bestaan maar er toch overkoepelend kader bestaat in een gezamenlijke taal en waardenpatroon (China, Islam)

- ó Europa heeft zo geen verbindend cultuurpatroon à Kerk bood wel iets dergelijks, en Latijn was de universele taal tot 13^de eeuw, toch werd ze geen universele macht

- staatkundige verbrokkeling stond culturele homogenisatie in de weg, en ging geleidelijk aan nationale identiteit versterken

=> ‘nieuwe tijden’ vaak geassocieerd met tijdperk v.d. ‘moderne staat’

→ hiervan zijn echter ook al vroegere voorbeelden (Eng. 10-13^de e) maar ook late achterblijvers (Castilië, Polen 17-18^de e) à enkel graduele verschillen, geen principiële + in iedere periode aanzienlijk onderscheid naar regio

→ sinds 12^de eeuw schaalvergroting bij toonaangevende monarchieën v.h. W in een niet steeds rechtlijnige maar op lange termijn wel continue ontwikkeling

→ territoria v. Fr., Eng., Spaanse koninkrijken, Ned. vorstendommen & It. regionale steden breidden zich gestaag uit en hun middelen groeiden meer dan evenredig

→ superieure vernietigingskracht zorgt voor overmacht over kleine vorsten, heren of steden

→ autonomie v. lokale instanties & hun politieke medezeggenschap (via parlement, statenvergaderingen) kregen het hard te verduren à ook dit proces was al in ME ingezet en kende nu eens hier, dan weer daar een versnelling of terugslag

→ middeleeuws particularistisch staatsmodel, gebaseerd op autonome rechten v. lokale gemeenschappen & gewesten, bleef tot eind 18^de eeuw voortbestaan in Europa’s meest progressieve regio’s: Verenigde Prov., N-It., Zwitserland à was dus toch niet zo achterlijk

→ monarchale staten werden groter en sterker dankzij aanhoudende onderlinge worsteling (vooral tussen Habsburgs imperium, Eng. & Fr. + door Osmaanse expansie)

Ketters?

Reformatie is geen fundamenteel nieuw verschijnsel à roep naar hervorming sinds 10^de e

- Luther was in veel opzichten conservatiever dan sommige 13^de eeuwse ketters (katharen)

- sommigen kregen hun plaats binnen de Kerk (Franciscus v. Assisi), anderen (vooral zij die de sociaal-politieke orde aan de kaak stelden) bleven verketterd en verbrand worden (katharen, lollarden, hussieten, luthersen in 16^de eeuw, dopers)

Inhoud

inhoud v.d. reformistische kritiek was gelijk aan die v. hun voorgangers :

- tegen weeldezucht

- tegen wereldse gedrag clerus

- tegen formeel karakter kerkelijke ritueel

- voor persoonlijke lectuur in volkstaal

- voor rol individueel geweten

-

Verschil met voorgangers

• verschil lag in combinatie v. een moreel gezagsloze Kerk, onbekwaam om kritiek positief te incorporeren, en de grote verspreiding v.h. hervormingsdenken dankzij de drukpers
• effecten v. d. reformatie waren dan ook veel duurzamer, ook al hadden de vroegere bewegingen een voedingsbodem geschapen