• behoefte aan adequate beroepsvorming door toenemende handel en nijverheid
• via leercontracten
• werkscholen voor wezen- en vondelingenhuizen (15^e-17^e eeuw)
• onderwijs voor handel en administratie 15^e-16^eeeuw
  • europese talen
  • wiskunde, boekhouden, handelscorrespondentie
• hoger beroepsonderwijs 17^e-18^e eeuw
• buitenlandse studiereis voor kinderen uit de hoogste klassen: de Grand Tour

• middeleeuwen: zaak van en vor de geestelijkheid
  • 12^de eeuw: onderwijs voor niet-geestelijken uit handelsoogpunt
• kleine scholen, instellingen voor basisonderwijs
  • verbonden aan parochie
  • lezen (volkstaal), schrijven, rekenen
• verdergezet onderwijs
  • stedelijke centra: Latijnse scholen
  • grammatica, dialectica en retorika = trivium
• humanisten
  • essentiële aangelegenheid voor vorming van de nieuwe mens
  • door opvoeding onderscheidt de mens zich van de dieren
• hervormingen vanaf 1400
  • Cele
    • scheiding van lager en middelbaar onderwijs
    • indeling van de latijse school in 8 klassen
    • monitorensysteem
    • gebruik van correct en fraai Latijn
  • ratio studiorum
    • jezuïeten
    • uitgebreid opvoedingsplan
    • contrareformatorisch
• uitbreiding schoolnet in de 16^de eeuw

A. oorsprong en verspreiding

• Combineert de verworvenheden van Renaissance en Humanisme:
  • renaissance/humanisme : emancipatie, vrijheid, DE MENS, los van het carcan
  • wetenschappelijke revolutie= rationaliteit.
• Kant:
  • “Durf na te denken”
  • het licht gaat zegevieren over de duisternis
• mathematisch rationele benadering van de wereld

B. aspecten van het verlichtingsdenken

1. algemeen

• emancipatie en ratio
• optimisch wereldbeeld
  • loskomen van de ‘la condition humaine’ door wetenschap en techniek
  • vooruitgangsdenken
• kritiek:
  • kritisch onderzoek
  • scepticisme voor overlevering
  • wezen op dingen die niet zo fraai waren, corruptie
  • inspiratie bij Confugius en door nieuw ontdekte landen “Le bon sauvage”, mensen die leven volgens de wetten van de natuur en die niet bedorven zijn door de Westerse cultuur
• religie
  • niet meer akkoord met de kerk als institutie gedurende 10 eeuwen lang
  • religie behoort tot de private sfeer
  • opvattingen:
    • theisten= openbaring;
    • deisten (groot succes) = god als eerste kracht
    • atheisten
  • scheiding van kerk en staat
  • religieondergravend: openbaring, zondeval en verlossing verworpe
  • Voltaire: “zolang er idioten zijn zullen er religies zijn”
  • de verlichting was niet anti-religieus
• natuurrecht
  • recht op leven, gelijk geboren, geen slavernij
  • mensen hebben rechten maar samenleven moet mogelijk zijn
  • Locke: in een natuurlijke toestand zijn alle mensen vrij. Natuurrecht ligt in de rede vast. Om tot een voldoende bescherming van ieders vrijheid te komen moet elkeen een stukje vrijheid afstaan met instemming van elkeen
  • Locke “Two treatises of government”, Rousseau “Le contract social”
• vrijheid en verdraagzaamheid
  • tolerantie op ethisch, religieus en politiek vlak (Voltaire)
• staatsconcept
  • knabbelen aan vrijheden: Locke en Rousseau.
  • het koningschap verloor zijn sacraal karakter, het werd kritischer en rationeler benaderd
  • Montesqieu: ‘L’esprit des lois’, voorafgegaan door Engeland met een sterk parlement en sterke positie van rechters

2. grondideeën

• Hobbes : Levithian
• Locke : empirisme, het experiment
• Montesqieu : triasleer
• Diderot
• Voltaire
• Rousseau
• soortgelijke beweging in Duitsland
• Engeland: deisme

Frankrijk: anti kerkelijk en anti-dogmatisch

Duitsland: redelijke inzichten te verzoenen met het christendom.

3. invloed op de Europese monarchieën

Toch verder zetten van absolutisme: uitbreiding eigen macht, afschaffing lokale machten.

• Frederik II
• Jozef II
  • haakt gerechtelijke macht los van de uitvoerende
  • zorgt voor het welzijn van de burgers: vb. tortuur afgeschaft
  • voert leerplicht in (theorie)
  • bevordert handel en infrastructuur (vb.Frankrijk)
  • de kerk moet haar plaats kennen:
    • seculier
    • toleranter
    • snoeien in religieuze orden
    • naasting van kerkelijke bezittingen

C. de encyclopedie

De “Encyclopedie” bestond uit 28 delen.

Gangmakers: Diderot en d’Alembert Een collectieve groep van mensen werd aan het werk gezet en men deed beroep op 150specialisten

Doel: rassembler les connaissances éparses sur la terre

Ook de methodologie was vernieuwend.

• Geen compilatie maar een nieuwe creatie met polemische bijdragen
• Grote gehelen, logisch geordend: “dictionnaire raisonné”
• Aandacht voor technologie en nieuwe uitvindingen
• Manier van uitgeven: 28 delen waarvan 11 prenten.

A. begrip en periode

• humanisme en Renaissance brachten geen vernieuwingen in de betawetenschappen
• bijbel en oudheid waren niet te betwisten
• wachten tot 1550 op vernieuwingen: van Copernicus tot Newton
  • Copernicus: “Over de omwenteling van de hemelse sferen” 1543
  • Newton: “ Wiskundige beginselen van de natuurfilosofie” 1687
• astronomie en dynamica: Copernicus, Kepler, Galilei, Huygens en Newton
• filosofen: Bacon en Descartes
• wetenschappers namen de kritische methode over van van de tekstgeleerden
• waarneming, experiment en redeneren waren een erfenis van Renaissance en Humanisme

B. van geocentrisme naar heliocentrisme

• Aristoteles en Ptolemaeus: geocentrisch model
  • aarde onbeweeglijk, ondermaans en bovenmaans: ether met 7 lagen,
  • buitense: firmament, achtste: primum mobile,
  • daarachter: de onbewogen beweger
  • volmaakt cirkelvormig
  • leefde nog door met Lodewijk XIV: ik ben het centrum, de zon.
• Copernicus: heliocentrisch model door te observeren:
  • Pythagoras
  • Aristarchus
  • Copernicus: priester, overleed in het jaar dat zijn boek verscheen
  • Kepler: elipsen, woonde in protestants gebied
  • Galilei: moest zijn stellingen herroepen
  • Newton: 1642-1727

C. versnellende vooruitgang