Vanaf 1500-1800 zijn er nieuwe vormen van vrij onderzoek en er is ruimte voor nieuw kennissystemen en technologische doorbraken. Dit is de basis van de Europese ‘wetenschappelijke revolutie’.
Macro-inventies vergroten de wetenschappelijke kennis via ‘research and development’ (onophoudelijke keten van micro-inventies). Vooruitgang is een collectieve erfenis waarbij het sociaal leren een eersterangsrol heeft.
Opvallende gelijkenissen worden gezien doordat agrarische markteconomieën overal ter wereld de kans hebben om uit te groeien tot kapitalistische groeipolen. Kapitalisme is geen emanatie van vrije markt, maar een explosief economisch model dat groeit in een competitief politiek systeem. Euraziatische continenten zijn niet gebouwd op een dergelijke alliantie tussen kapitalistische en politieke elites. De kerngebieden koloniseren ‘nieuwe werelden’ en accumuleren de winsten uit deze perifere gebieden. Die stimuleren nieuwe economische activiteiten in productie en consumptie . De grote winsten gaan naar de metropolen en machtsverhoudingen in dit expanderend handelssysteem verschuiven naar nieuwe handelselites en nationale staten. Het Europese overzeese imperialisme is uniek, geen enkel ander rijk incorporeert op dergelijke wijze afgelegen gebieden in een kern-periferie-verhouding.
Dit verklaringsmodel interpreteert het kapitalisme als een historisch wereldsysteem, ontstaan in een specifieke Europese conjunctuur vanaf de late middeleeuwen, waarbij een unieke coalitie groeit tussen handelskapitalisten en nationale staten.
Anderen minimaliseren de Europese inbreng als toevalstreffer, zoals : Andre Gunder Frank zegt dat Europese/westerse dominantie in 19-20e eeuw maar een interludium is in een lange ‘ Asian age’. De wereld is policentrisch met China aan kop vanaf 1400-1800. Amerika vangt het tekort op door een toenemend uitvoer van goederen (grondstoffen), Afrika door een groeiend export van arbeid (slaven). Europa heeft zelfs niets meer te bieden.
Hobson stelt dat bijna alle vernieuwingen, toegeschreven aan modern EU, al eerder zouden zijn toegepast in andere beschavingen. Dit op technologische kennis, maar ook politieke en economische systemen. Europa is een creatie door de druk van buitenaf en blijft tot 19de eeuw in de marge van globaal systeem. Haar opkomst gaat samen met agressieve koloniale en imperialistische politiek en met een racistisch discours waarin de wereld ongelijk wordt verdeeld.
Economische groei door :
Succes van despotische staten
Interventionistische staten
Massieve staatsuitgaven
Overheidsregulering
handelsdespotisme
Groeiende verschillen door een groeiende interconnectie : handel, technologie en staat, de veranderende mondiale positie van Europa, de groeiende contacten tussen ongelijke partners. Op diverse vlakken wijzigen contacten :
Incorporeert het eigen kapitalistisch handelssysteem gradueel de andere delen van de wereld
Creëert Europa de voedingsbodem van de industriële versnelling in de 19de eeuw , door accumulatie, importen aanpassingen van kennis.
Deze kennis en technologie toepassen in de ontwikkeling van sterke staatssystemen en ongeziene militaire slagkracht.
Nieuwe en comparatieve datasets ondergraven het beeld van de graduele voorsprong van Europa in de eeuwen voor 1800. Recente vergelijkingen creëert het continent Azie in de 18de eeuw met 66% van de wereldbevolking minstens 60% van de rijkdom in de wereld. Na 1800 is er een terugval. Uitgangspunt is dat er voor 1800 tussen de maatschappelijke modellen meer gelijkenissen dan verschillen zijn.
Wederkerige vergelijkend perspectief – Europese uniciteit ter discussie stellen. Pomeranz zegt dat in de 15-16de eeuw is China sterkste economie en dat pas in 19de eeuw Europa een voorsprong neemt. Hij bestrijdt wat volgens hem valse verklaringen zijn:
De verschillende voorgeschiedenissen
Een meer dynamische maatschappij
Technische voorsprong
Een meer performante markt (China is eveneens een markteconomie)
De aanwezigheid van kapitaal
We maken de denkfout dat de Europese weg ‘normaal’ is. Europa kiest een andere weg omdat het geconfronteerd wordt met dubbele schaarst:
Een schaarste in energie
Een schaarste in grondstoffen
Het commerciële kapitalisme en industriële revolutie zijn een noodzaak. Het Europese continent beland in een ecologische ‘bottleneck’ die ze beantwoorden met een heel groot voordeel. Dit is hun efficiënter technologische kennis en een netwerk van kolonies.
Bin Wong vergelijkt de politieke en economische ontwikkelingen in Europa en China.
Omstreeks 1800 op economisch vlak meer gelijkenissen dan verschillen. De I.R. wordt verklaard door een materiële noodzaak, niet door culturele of intellectuele voorsprong.
Maar op politiek vlak wel veel verschillen
Europa bestaat uit rivaliserende staten, er is een Europees competitieve model en men is in staat tot snelle, flexibele aanpassingen
China is eengemaakt, in hoofdzaak agrarisch rijk met elites die sociale orde in stand. Het Chinese rijk is efficiënter in het sociaal beschermen van zijn onderdanen.
De verschillen zijn een gevolg van langetermijnontwikkelingen op het economische en politieke gebied in diverse regio’s van de wereld. Waarom de een op de ander triomfeert is geen gevolg van voorgestemdheid, maar van een samenloop van omstandigheden.
De positie van EU in het mondiale systeem verandert dramatisch tussen de 15de en 19de eeuw. Ze groeit in die 4eeuwen uit tot een absolute dominante macht in het mondiale systeem, vaak verklaard vanuit een nieuwe interne dynamiek in de EU wereld. Hieruit groeit het klassieke beeld van een dynamisch westerse tegenover een statisch oosterse wereld.
Verklaringsmodel Max Weber.
Westen is het rijkst sinds de middeleeuwen en het meest dynamisch. De IR maakt de kloof nog groter
Een kapitalistische markteconomie, staatsvorming en rationele cultuur (zijn westerse creaties
Cultuur maakt het verschil
Westen bouwt als eerste moderne, rationele instituties uit
Westen maakt markteconomie een onzichtbare hand
Verklaringsmodel David Landes
Een nieuwe cultuur
Nieuwe instellingen
Markteconomie
De verschillen met de rest van de wereld zijn duidelijk vanaf de late middeleeuwen. Tot voor kort domineerde in het vraagstuk over The Rise of the West de traditionele visie, waarbij de doorbraak van Europa gezien wordt als een gevolg van een interne emancipatie, van een gestage en systematische rationalisering van denken, handelen en instituties. Dit leidde tot de meest rationele vorm van:
Economisch handelen
Politiek handelen
Intellectueel handelen
Veel auteurs stellen de Eurocentristische visie in vraag. (pg. 135 voor alle vragen)
De kloof tussen rijk en arm is nog nooit zo groot geweest als vandaag. Om de economische en welvaartsverhoudingen op lange termijn te meten, beschikken we over maar weinig betrouwbare gegevens.
De groeiversnelling in de EU en N-Amerikaanse economieën is in belangrijke mate het gevolg van de in Engeland opgestarte I.R. Voor 1800 ligt het zwaartepunt van de industriële productie buiten de westerse landen. Door de grote industrialisering van het westen zorgt dit voor de-industrialiseren in Aziatische landen die voor een ongeziene ongelijkheid hebben gezorgd.
Los van de discussie van de ‘prime mover’ groeit het inzicht dat de opkomst van het Westen een ‘contingent’ (voorwaardelijk, niet noodzakelijk) proces is, een proces dat niet onvermijdelijk is en ook niet zou kunnen plaatsvinden. De versnelling is niet overal te zien, het is de uitkomst van een uniek cumulatief proces, met wortels zowel binnen als buiten EU. De IR is een regionaal proces (Engeland) met onmiskenbare globale wortels (kennis, handel).
Er zijn drie soorten verklaringen.
1) Het Eurocentrische karakter opkomst EU als autonoom proces, een gevolg van interne veranderingen
2) Eeuwenoude overwicht van Azië en ziet tot de 19de eeuw tussen westerse en oosterse beschavingen vooral gelijkenissen
3) Afstand nemen van de eurocentrische als de asiacentrische benoemde verklaringen
Voor 1500 heeft een beschaving een goede kijk op zijn eigen zijn eigen wereld en heeft er een impressionistisch beeld van. Na 1500 komt daar verandering in door The Rise of The West. De wereld krijgt een ander uit- en inzicht.
In 1500 leeft de meerderheid van de wereldbevolking binnen de grenzen van een grote beschaving of rijk ook al zijn sommige delen nog niet verbonden met de centra van ontwikkeling.
Na 1500 neemt de wereldgeschiedenis een belangrijke wending. De wereld wordt groter en globaler, er zijn meer contacten op wereldschaal. Vanaf 1800 gaat dit samen met groeiende regionale verschillen in economische groei en welvaart. The Rise of the West zorgt voor een kloof of The Great Divergence tussen landen die sterk vooruitgaan en landen die niet sterk vooruitgaan. Het waarom van The Great Divergence in de 19de eeuw bestaat uit 3 aparte vragen.
1) Hoe kan een deel van de wereld ontsnappen aan de grenzen van economische groei, inherent aan agrarische samenleving?
2) Waarom stoot deze groeiversnelling niet op zijn eigen grenzen?
3) Waarom slagen zoveel andere landen en regio’s er niet in om het groeimodel over te nemen?
Men is ervan overtuigd dat de periode na 150 een nieuwe fase is in de wereldgeschiedenis. Veel minder eensgezindheid is er over de aard, de oorzaken en gevolgen van deze verandering.
China is in het begin van de 15de eeuw een vlootmacht. Gaat vele exedities op poten zetten. Maar stopt daar plots abrupt mee. waarom weten we niet. Tegelijk ontplooit Europa zich en zal een eeuw later het overgrote deel van de internationale golven beheersen. Europa is geen eengemaakt politiek land, in tegenstelling tot China, waar de Keizer heel de expedities kan verbieden kan men in Europa gewoon in een ander land faninciers gaan zoeken. Dat er geen eenheid is zal zorgen voor diverse concurerende groeicentra. Dit wordt na 1500 de grote stuwkracht van het ‘nieuwe’ Europa.
Religie is des mensen maar niet van alle tijden
Niet ouder dan taal
Groepsgebonden, georganiseerde sociale systemen
Ontstaan bij nieuwe vormen van samenleven en communicatie
Religie heeft 3 individuele en maatschappelijke functies
Troost in het lijden en verlichting van angsten
Verklaren van wat nog onverklaarbaar is
Bevordering van de groepssamenwerking
Proces van domesticatie = proces van schaalvergroting en institutionalisering van religie doordat een aparte klasse van mensen zich zal bezighouden met het belijden van de religie in een gedomesticeerde samenleving. (priesters of sjamanen of imams)
Religies die succesvolle beschavingen hebben onderbouwd, konden uitgroeien tot wereldgodsdiensten, dit in het 1ste millennium vgt.
Confucianisme en Taoïsme in China
Hindoeïsme en Boeddhisme in India
Monotheïsme (Judaïsme, Christendom, Islam)
Filosofisch rationalisme in Griekenland
Wereldreligies hebben 3 elementen gemeenschappelijk
Geen veelgodendom, maar één centrale bron van ordening in het universum
Ontwikkelen een overkoepelende religieuze en morele gedragscode
Ze stellen, mits bekering, hun geloofspatroon open voor buitenstaanders
Wereldreligies verspreiden zich door middel van
Oorlog en verovering
Handelsroutes
Bekering
Adaptatie door de elite
Succes van de wereldreligie ligt in de incorporatie in grote rijken/beschavingen
Hindoeïsme: India
Boeddhisme: China, Korea, Japan
Christendom: Europa
Islam: Arabië, Turkije
Vanaf 16de eeuw nieuwe dynamiek en expansie
Reformatie en contrareformatie in Europa
Kolonisatie Amerika en Afrika
Islam versterkt in Afrika en Zuidoost-Azië
Boeddhisme populairder in Centraal-Azië, China en Japan
Tot 19de eeuw wordt de wereld gedomineerd door staten met een duidelijk religieus profiel waarbij politieke en religieuze leiders elkaars autoriteit versterken.
Westers is niet gelijk aan westen (windrichting)
Begrip westers verwijst naar een opdeling, een dichtomie
Bestaan westerse wereld veronderstelt ook het bestaan van een niet- westerse wereld
Er zijn 2 visies op het historische concept ‘Westen’
1) Voorgeschiedenis tot de eerste beschaving in Mesopotamië
Westen is meer een ide
Locatie verschuift doorheen de geschiedenis
Continu proces van duizenden jaren
2) Westen is geen vaste plaats of specifieke verzameling van volkeren, rassen of landen
Gedragen door set van ideeën, culturele tradities
Wortels in de Romeinse en christelijke wereld
Vandaag is het Westen overal
Wat is een Westerse beschaving? Wat zijn de wortels ervan, en vanaf wanneer?
1) Teruggebracht tot de vroegste landbouwculturen in de Vruchtbare Sikkel
Doortrekken van Westen tot oude Midden-Oosten gaat niet. Er is nauwelijks coherentie en continuïteit met de hedendaagse wereld.
Andere delen van de wereld (Afrika) zijn ook beïnvloed door dat Midden-Oosten. Zijn zij dan ook Westers?
2) Griekse- en Romeinse wereld
3 problemen
1) Griekse en Romeinse wereld was meer gericht op het oostelijke dan op het noord/westelijke deel (Europa)
2) Grote invloed op Europa, maar ook op Byzantium, Arabi wereld na 1500
3) De hoge en late middeleeuwen
Voldoende coherentie tussen de periodes voor en na 1500
Politieke en sociale organisatie (steden, staatsmodellen en bureaucratie)
Economische organisatie (handelssystemen, nieuwe soc groepen)
Cultuur en religie (Christendom, technologie, wetenschap)
Om te kunnen spreken van een beschaving is er nood aan voldoende cohesie en coherentie op vlak van sociale, economische, culturele en politieke patronen.
Externe aspect zeer belangrijk. Openheid naar andere culturen en beschavingen is een must
Europese openheid via conflict en verovering, handel reizen en imitatie, de erfenis van de Islamwereld en Byzantium.
