Op het nominale meetniveau kunnen getallen worden toegekend aan waarnemingen, maar die hebben geen ander functie dan de waarnemingen een label te geven. We weten alleen of de waarnemingen gelijk of verschillend zijn.

Meten is het toekennen van getallen aan waarnemingen. De vraag in hoeverre en opw elke manier te rekenen valt met de getallen die wij aan waarnemingen hebben toegekend, hangt af van het niveau waarop gemeten is. Van belang is het, goed vast te stellen wat het meetniveau is waarop gemeten is, aangezien dat meetniveau in veel gevallen bepalend is voor het soort berekeningen en analyses dat op de gegevens uitgevoerd kan worden.

Wat betekent het om in het buitenland te wonen, waar je voor elke handeling een nieuwe reeks ketens van handelingen moet leren? De vanzelfsprekendheid van de keten van handelingen valt weg.

Cultuurschok is een proces dat de aanpassing weergeeft vanuit het leven in een bekende, voorspelbare omgeving naar het leven in een land waar alles nieuw is. Alles is anders, onvoorspelbaar en onzeker van landschap, klimaat, mensen, taal, voedsel tot geloof en vakanties.

Iedereen die naar een ander land verhuist om daar te gaan studeren, werken of leven, kan tegen zo’n cultuurschok aanlopen (vb. studenten, expats, immigranten). De inzichten over een cultuurschok zijn natuurlijk ook bruikbaar voor wanneer je zelf mensen uit het buitenland ontvangt: zij maken immers in bij aankomst in België dezelfde fasen van cultuurschok door.

Fasen in cultuurschok

De beleving van cultuurschok varieert van individu tot individu. Uit verschillende onderzoeken blijkt er wel een patroon te zijn met een aantal fasen. Niet alle mensen doorlopen alle stadia.

Het cultuurschokproces begint al voor het vertrek, met een gevoel van gespannen onzekerheid.

Meteen na aankomst ervaren velen een opwindend ‘vakantiegevoel’. De duur van deze fase kan sterk variëren: bij de ene persoon twee à drie maanden, bij de andere twee weken of een paar dagen.

Dat wordt gevolgd door een periode van grote emotionele en lichamelijke spanning. Dit is een teken dat je hard aan het werken bent om de nieuwe cultuur te leren. Voor sommige mensen is die spanning zo groot dat ze besluiten naar huis te keren.

De meeste mensen leren geleidelijk aan nieuwe vaardigheden en passen zich aan de nieuwe cultuur aan. Aanpassingsstrategieën en de tijd die nodig is om zich aan te passen verschilt van persoon tot persoon.

Het is gemakkelijker gebleken nationale samenwerkingsvormen aan te gaan dan internationale. Er zijn talrijke voorbeelden te noemen van mislukte internationale samenwerkingspogingen. Veel gefuseerde bedrijven ervaren teruglopende productiviteit, een stijging in het verloop en ziekteverzuim en een verlaging van de winst. Men schat het succes van internationale fusies op 50%. In een onderzoek naar 300 fusies die plaatshadden in de periode 1986-1996 (Economist, 1997) werd 57% mislukkingen gerapporteerd in de eerste 3 jaar, een percentage dat over een langere periode alleen maar gestegen kan zijn. Vaak wordt een culturele misfit als oorzaak van de mislukking genoemd. Managers hebben inderdaad een voorkeur voor samenwerkingspartners die qua cultuur op hen lijken, vooral als het om een hechte samenwerking gaat. Cultuurverschillen blijken zeer vaak een obstakel te zijn voor een succesvolle samenwerking. Bij grensoverschrijdende samenwerking is de kans op een cultuurbotsing groter dan bij binnenlandse samenwerking, omdat de verschillen in nationale culturen nog eens toegevoegd moeten worden aan de gebruikelijke variëteit aan organisatieculturen. Vandaar de term ‘double layered acculturation’, hetgeen een aanpassing aan zowel een vreemde bedrijfscultuur als aan een vreemde nationale cultuur inhoudt.

Kennis van nationale culturen is dan ook erg nuttig om passende vormen van samenwerking te kunnen zoeken. Bovendien helpt het zich bewust te zijn van internationale verschillen om de kans op mislukking van expats te verkleinen.

Waarom is culturele gelijkheid zo belangrijk voor een succesvolle samenwerking? Intercultureel contact roept een proces van acculturatie op tussen 2 of meer culturele systemen. Dit proces gaat doorgaans gepaard met conflicten tussen de verschillende culturen. Sociale groepen geven niet graag aspecten van de eigen cultuur waaraan ze waarde hechten op. Hoe groter de culturele verschillen, des te groter de kans op misverstanden. Bedrijven die dezelfde waarden, attitudes en normen delen, werken soepeler samen dan bedrijven met een ongelijke cultuur. Communicatie verloopt gemakkelijker wanneer anderen belangrijke kwesties vanuit hetzelfde gezichtspunt bekijken.

In een onderzoek naar 78 Nederlandse bedrijven die een of andere vorm van internationale samenwerking waren aangegaan, bleek dat gelijkheid van zowel bedrijfscultuur als nationale cultuur tot succes leidde. Een belangrijk resultaat was verder dat culturele ongelijkheid vooral een probleem vormde voor bedrijven die nog niet eerder in het desbetreffende land een samenwerking waren aangegaan. Voor bedrijven met ervaring in het desbetreffende land was er nauwelijks meer een verband tussen de mate van gelijkheid van nationale cultuur en succes. Kennelijk draagt ervaring in een land bij aan een beter begrip van elkaars cultuur, hetgeen de partners wat toleranter en flexibeler maakt.

De internationale samenwerking neemt toe. Overnames en fusies krijgen steeds vaker een internationaal karakter. Op de werkvloer treft men meer dan ooit mensen van allerlei nationaliteiten aan. Door de moderne communicatiemiddelen is het buitenland minder ver van huis en is het minder ingrijpend om in een ander land te verblijven. Hierdoor, maar ook doordat men steeds vaker met buitenlanders te maken heeft, treedt er een zekere gewenning aan culturele verschillen op. Het feit dat bedrijven eigenlijk alleen wanneer ze voor het eerst in een bepaald land een samenwerking aangaan in hun succes gehinderd worden door verschillen in nationale cultuur, lijkt deze redenering te ondersteunen.