Bij openbaringsgodsdiensten (eerste millenium v.C.) kan men enkele aspecten onderscheiden:

• Universaliteitaanspraak: de openbaringsgodsdiensten gaan zich richten op alle mensen. Mythische godsdiensten richtten zich op een volk.
• Openbaring: de waarheden vinden hun oorsprong bij God of in de ‘hoogste werkelijkheid’ en ze worden geuit in boeken of door de prediking van een profeet. Het wordt gezien als de hoogste goddelijke waarheid. Nogal vlug wordt die ‘openbaring’ neergelegd in geschriften waarvan de tekst uiteraard niet voor discussie vatbaar kan zijn.
• Dogmatisme: de basis van de geloofswaarden ligt onwrikbaar vast. Een dogma is iets dat men moet aannemen om als gelovige te worden beschouwd. Het geloof en het toetreden bepaalt nu of je ertoe behoort.
• Verlossing: een godsdienst zegt dat de mens zich in een droevige conditie bevindt op deze aarde en het toetreden tot die godsdienst brengt een einde aan de zonde en ellende → verlossingsgodsdienst.

Historisch situeren ivm kennisverwerving over de wereld:

Vanaf het 3^e millenium v.C leefden mensen in een complex geheel, met relaties

met relaties van diverse aard, zo ontstaan er taboe’s, riten en gebruiken.

Er ontstonden dan ook codices van rechtsregels (18^e eeuw v.C.) en uit diverse

bronnen kon men afleiden dat ook morele normen en idealen werden gevormd.

Het indrukwekkendste van deze ethische voorschriften is de Gulden Regel die

in de meeste grote culturen terug te vinden is.

In negatieve zin: “Doe een ander niet aan wat je niet wenst dat jou zou worden aangedaan.” In positieve zin: “Doe voor de anderen wat je wenst dat jij voor jou zouden doen.”

Het probleem is dat dit ingaat tegen de neigingen van egoïsme en agressiviteit, dus is er nood aan een diepere fundering van dergelijke normen. Er moet een oplossing gevonden worden voor het basisprobleem van elke ethiek die zelfopoffering vraagt: het geluk dat de bozen vaak te beurt valt en het lijden dat de goeden treft.

Er zijn twee verschillende oplossingen: de Westerse (gaat uit van een dualistisch wereldbeeld goed ↔ kwaad) en de Indische (gaat uit van de zielsverhuizing, als men een goed leven leidt dan reïncarneert men in een betere vorm en omgekeerd). à details: zie cursus p. 15 - 16

Godsdiensten kunnen ook gezien worden als een bindmiddel om mensen van uiteenlopende stammen tot een grotere eenheid te brengen.

Dit is net zoals de mythes aan de verbeelding ontsproten.

• Taboe: met deze term worden objecten aangeduid die men niet mag aanraken en handelingen die men niet mag stellen. Die objecten zijn taboe wanneer ze door een associatie met gevaar of door aantasten maatschappij angst verwerken. Het contact met taboe wordt ervaren als een bezoedeling, vorm van onreinheid.
• Magie: dit wordt gebruikt om zich te reinigen van bedoezeling. Dit is een geheel van stereotype handelingen (riten) en uitspraken (formules). Magie heeft drie voorname functies: de afweermagie (moet gevaren afwenden), de productieve magie (belangrijke menselijke noden worden hierdoor bevredigd) en de destructieve magie (men meent kwaad te berokkenen aan de vijand). De laatste twee noemt men ook tovenarij waarbij de positieve, witte magie genoemd wordt en de negatieve, zwarte magie.
• Mythe: aan de hand van de mythe probeert men inzicht te verkrijgen in de wereld. Dit is een verhaal dat ontsproten is aan de fantasie waaraan men een zeker geloof hecht. Dit heeft de volgende functies: ze ordenen de wereld tot een samenhangend geheel, ze beiden een verklaring voor vreesaanjagende fenomenen en pijnlijke en revolterende toestanden en door te verklaren, rechtvaardigen ze bepaalde maatschappelijke situaties.

De methode van verklaren in de mythe bestaat erin duidelijk te maken hoe de dingen ontstaan zijn. Men onderscheidt kosmogonische mythen die het ontstaan van de wereld verklaren.

1. Inleiding

• Kennis: elke voorstelling, denkbeeld of overtuiging, waarvan we aannemen dat die met een zekere werkelijkheid overeenkomt (= breder dan wettenschap)
• Wetenschap:

1) een menselijke bedrijvigheid die erop gericht is tot gesystematiseerde en betrouwbare kennis te komen.

2) het resultaat van een bedrijvigheid in een bepaald gebied: een wetenschap is is dan een geheel van uitspraken, wetten of theorieën betreffende een enigszins samenhangend probleemgebied. Het voldoet aan de volgende eisen: mededeelbaar, systematisch (geordend), controleerbaar.

1. Waarom zoeken wij kennis?

Wij gaan informatie uit de buitenwereld opdoen aan de hand van onze zintuigen.

Men kan het gebruik van deze zintuigen verbeteren door ermee te leren werken. Zo kan men dan voorstellingenbeginnenmaken. De mens is daar zo bedreven in dat zij die voorstellingen gaat associëren met elkaar en dankzij de taal kan men ze onthouden en meedelen, zo ontstaat cultuur.

Er zijn ook nadelen verbonden aan de uitbreiding van het kenvermogen:

• Voorstellingen die voorkwamen in gevaarsituaties (vb. bloed) worden geassocieerd met gevaar. Zo ontstaan symbolen van gevaar, die angst oproepen, ook wanneer er geen gevaar is.
• Men gaat alles wat vreemd is als angstwekkend gaan zien door de behoefte om een begrijpelijk beeld van de wereld te vormen.
• Doordat de mens continu keuzes moet maken gaat het gevoel opsteken van het maken van de foute keuze. Het handelen gaat dus gepaard met een gevoel van onzekerheid.

Deze factoren maken begrijpelijk dat naast de behoefte naar praktische kennis de mens ook een nood voelt aan ruimere cognitieve inhouden en richtsnoeren voor het handelen, die de angst en het onbehagen moeten reduceren.

• Kracht op vlak van de ordening van waarnemingsgegevens:

• Falsifieerbaarheid: theorieën zijn beter naarmate ze meer weerlegbaar zijn. Dit betekent dat de theorie iets te maken heeft met de werkelijkheid/feiten.
• Empirische accuraatheid: als een theorie succes heeft op het vlak van voorspellen toont dit dat ze iets te maken heeft met de werkelijkheid/feiten.
• Bereik: theorie heeft succes op het vlak van voorspellen van verschillende soorten gebeurtenissen.
• Coherentie: theorie is niet in contradictie met wat wij weten uit andere wetenschappen. (ook interne consistentie)

• De kracht van theorieën op vlak van de ordening van waarnemingsgegevens blijkt uit tests:

• Eerlijke tests: confrontatie met alternatieve en wedijverende theorieën.
• Onafhankelijke tests: testen van afzonderlijke hypothesen.
• Kruistests: verschillende componenten van theorieën uit verschillende domeinen vergelijken/ tegen elkaar afwegen.

• Verklaringskracht:

• Causaal: aangeven van de oorzaken van gebeurtenissen.
• Unifiërend: verschillende domeinen onder 1 noemer plaatsen.

• Formele kracht:

• De logico-mathematische formuleerbaarheid
• De axiomatische formaliseerbaarheid

Het is niet omdat een theorie aan 1 van deze voorwaarden niet voldoet dat zij daarom slecht is: afwegingen en keuzes zijn nodig.

Zo kan men een contradictie in een theorie soms oplossen door een ad hoc-hypothese te formuleren (en de falsifieerbaarheid dus opofferen).

- Filosofie

• Filosofie etymologisch: philia + sophia = vriendschap voor + wetenschap, kennis, praktische wijsheid

Zoeken naar waarheid (Plato, Gorgias).

Zoeker van de kennis versus bezitter van de kennis, de kunde.

• Geen eigen studiegebied filosofie = soort onderzoeksactiviteit

Men bestudeert geen filosofie, men doet het.

• Wat is filosofie?

Voorlopigheid van de resultaten: “Wat op dwingende gronden door iedereen wordt erkend, is meteen ook wetenschappelijke kennis geworden, is geen filosofie meer, maar gaat over een bepaald domein van het kenbare.”

Verschijnsel van de leegloop van de wijsbegeerte + creatie nieuwe domeinen.

Principiële bereidheid om vragen en antwoorden daarop kritisch te onderzoeken.

Ergo(dus): met respect voor de standaarden van rationele argumentatie.

Betrekking op ultieme vragen (vb. grondslagen van de kennis)

• Ultieme vragen?

Ontoereikende wetenschappelijke methodes: niet beslisbaar door experiment, observatie.

Enkel reflectie over reeds aanwezige kennis als onderzoeksmethode.