Mensen doen iets enkel omdat het nut oplevert voor henzelf. Durkheim verzette zich hiertegen. Volgens hem is de rationele homo economicus fictie. Het denken, handelen en de behoefte van individuen wordt door instituties en dus door de maatschappij bepaald.
Contracttheorie: het sociale leven wordt in het leven geroepen door individuen. Reactie Durkheim: individu is een maatschappelijke uitvinding. Samenleving leert je dat je je als individu moet gekregen. Er was dus eerst de samenleving en daarna pas het individu!

-> Mensen hebben gewaarwordingen (= zintuiglijk aspect). Deze gewaarwordingen worden doorgestuurd naar onze geest en in categorieën onderverdeeld. De geest is een mal die de zintuiglijke waarneming bewerkt. De twee belangrijkste categorieën zijn ruimte en tijd. Ruimte en tijd zijn kenmerken van de geest, geen kenmerk van het ding an sich. Kennis is dus een mengeling van wat we waarnemen en hoe de geest dit bewerkt. Met een moraal werkt dit hetzelfde. Onze geest weet hoe we moeten handelen, het is niet aangeleerd maar aangeboren -> ‘’ behandel een ander zoals je zelf behandeld wilt worden’’.
Reactie Durkheim: De geest beïnvloed idd het handelen, maar dit is niet aangeboren, maar de norm is aangeleerd. De plicht is de samenleving die onze strot toeknijpt zodat we niet anders kunnen. Zo wordt het verinwendigd.

Durkheim neemt een kritische houding in t.o.v. de Franse, Engelse en Duitse traditie -> hij is geen ‘volger’.
Kritische houding: Tussen conformisme (alles geloven) en scepticisme (alles verwerpen). Je neemt een positie in t.o.v. een bepaald thema en gaat ermee in debat, je beargumenteert je positie.

Franse invloed: rationalisme en positivisme. Invloeden van:
1. Descartes: heldere stijl en consequente denkwijze.
2. Comte: belangrijke thema’s, overtuiging van sociologie als eigen wetenschap, gerichtheid op feiten.

Duitse invloed: Kants plichtethiek. Kant en Durkheim: moraal bestaat uit een plichtsgevoel. Volgens Kant is dit plichtsgevoel bovenhistorisch geworteld in de menselijke rede, volgens Durkheim ligt de oorsprong ervan in de maatschappij.

a) maatschappelijke achtergrond
In Frankrijk was er in die tijd een sterke breuk tussen links en rechts -> veel spanningen, zoals de oorlog van 1870. De Franse Revolutie werd gevolgd door het absolutisme onder Napoleon, het streven naar Restauratie, twee nieuwe revoluties, Parijse Commune (arbeiders wilden zelfbestuur), Frankrijk weer terug naar een republiek, economische crisissen, en schandalen zoals het Panamaschandaal (corruptie bij aanleg bij Panamakanaal. Had internationaal financiële gevolgen).

Conflicten die hij van dichtbij beleefde en ervoor zorgde dat men twijfelde of de Franse Revolutie wel goed was geweest:
1. De schoolstrijd. Aanhangers van de republiek wilden dat de kerk niet langer een rol speelde in de organisatie van het onderwijs -> kerk verloor.
2. Dreyfus- affaire. Een franse officier van joodse afkomst werd valselijk beschuldigd van landverraad. Hij werd veroordeelt maar in hoger beroep vrijgesproken want het bewijsmateriaal leek vervalst. Frankrijk wilde zijn fouten in de schoenen van 1 pers schuiven. Frankrijk raakte hierdoor verdeeld.

Durkheim dacht dat de maatschappij slecht haar samenhang en duurzaamheid zou herkrijgen wanneer zij een sterke collectieve dwang op de individuen zou uitoefenen. Samenhang kon verkregen worden door:
1. De organisatie, met name arbeidsspecialisatie
2. Door een consensus over waarden en solidariteit
3. Door dit alles te onderbouwen met collectieve rituelen.

Durkheim is de socioloog van het crisisbesef -> er moest een nieuwe consensus komen; sociologie als moraalwetenschappen.