• Verdubbeling van de voedselproductie

verdubbeling bevolking >>> verdubbeling voedselproductie >>> 2 manieren:

- door intensiever gebruik van bestaande landbouwgronden

- door uitbreiding areaal

→ eerste optie =in beperkte mate haalbaar

→ groei van de agrarische productie betekende tot lang na de Middeleeuwen voornamelijk uitbreiding van het bouwlandareaal.

• Bodemvruchtbaarheid

groot obstakel voor vergroten bodemvruchtbaarheid = lage bemestingsgraad veroorzaakt door geringe samenwerking van akkerbouw en veeteelt.

Toch expansie

Niettemin zijn uit de expansieperiode 3 wegen tot intesiever grondgebruik bekend:

• omzetting weidegrond in akkerland

- proces dat in het Duits met Vergetreidung (vergraning) wordt aangeduid

- uitwerpselen van dieren => vruchtbaarheid van grond stijgt (weidegrond)

- meer calorieën

- ook voedergranen voor dieren op stal

• terugdringen van de braak, invoeren van drieslagstelsel

- 1/3 braak, 1/3 wintergraan, 1/3 zomergraan

- ó vroeger: tweedeling braak – bewerkt

- Niet overal bruikbaar: stelsel niet altijd geschikt voor gewassen waar er veel vraag naar is (cf. vlas)

• technische vindingen

zoals risterploeg en paardentractie

Risterploeg

(zie afbeelding p. 154)

- geraffineerder dan de haakploeg

- combinatie van een verticale (kouter) en horizontale (schaar) snede => hierdoor komen de aardkluiten los => rister keert ze vervolgens om

- risterploeg met een voorstel heet gewoonlijk karploeg.

>>> De hierdoor bereikte arbeidsbesparing werd overigens meer dan gecompenseerd door het feit dat risterploegen bediening vereisten door meer dan één persoon…

• Gebruik van paarden ipv ossen

Eveneens een grote agrarische innovatie uit de Middeleeuwen is het gebruik van paarden ipv ossen.

Voordelen paarden Voordelen ossen

- wendbaar en snel - minder kritisch met veevoer

- explosieve trekvermogen - minder veeziekten

- groter uithoudingsvermogen - meer slachtvlees

De twee belangrijkste nadelen zouden gedurende de middeleeuwse expansiefase zijn ondervangen: het voeselprobleem (uitbreiding haverteelt) en aanspanningsprobleem.

• Innovaties

Ontwikkeling vs. verspreiding

Innovaties = product van lange, schokgewijze ontwikkelingen en aanpassingen. Ook gaat er vaak een lange periode tussen de ontwikkeling van een product en de verspreiding van de zelfde product.

2 oorzaken:

- psychologische en sociale factoren: Pre-industriële boeren vermeden vaak risico’s, dus ze vermeden nieuwe technologieën

- echnologische toepassingen komen er pas, na opgang van een andere technologie vb: ploeg à opmars paarden en ijzer

=> Ook gebeurde het dat een technologische innovatie wel ingepast was, maar toch weer teruggedrongen werd, omdat de nieuwe innovatie niet rendabel genoeg was.

Noordwest – Europa

behoefte aan risterploegen en paardentractie vanaf de tiende eeuw snel toegenomen toen in hoog tempo zware en instabiele klei- en veengronden werden ontgonnen => ontginning kwam vaak neer op een combinatie van bedijking en ontwatering.

Ontbossing

openlegging van veen- en kleigronden viel op Europese schaal in het niet bij de uitbreiding van agrarische cultuurland door ontbossing: tussen een kwart en een derde van alle grond die tussen 950 en 1250 is ontgonnen, moet uit bosland hebben bestaan.

Boerenkolonisten

- Boerenkolonisten brachten de ontbossing pas echt op gang.

- best bewaard bleven nog de bossen waar koningen of andere territoriale vorsten op hun regionale wildernisrecht stonden, hoofdzakelijk met het oog op hun favoriete bezigheid, jacht op groot wild.

• XI, XII en XIII

= periode van relatief sterke en langdurige bevolkingsgroei => verdubbeling van de Europese bevolking in drie eeuwen tijd

= was niet zo uitzonderlijk

• tegenstelling bevolkingsexplosie ó bereiken kritische massa als reden voor vooruitgang
• heel weinig bronnen (geen statistische gegevens) => uitzondering = Domesday Book (1086) van Willem de Veroveraar

• MAAR:

- grootte van bevolkingstoename is zeker naar huidige maatstaven bezwaarlijk spectaculair te noemen

- zal bovendien niet veel sterker geweest zijn dan die in voorafgaande periode van drie eeuwen.

=> Demografisch gesproken helde Europa al rond 1200 zwaar over naar het westen.

- Vanaf VIII – IX

- Voornamelijk in perceptie, terreur zaaien (geen genuanceerde bronnen)

- Mannen uit Viks (=baaien in Scandinavië)

• Handel

- Via Friezen naar West – Europa (cf. Dorestad) àkwam steeds meer onder Frankische invloed

=> vernield door Vikings

- Door Rusland, handel met Byzantijnen (ontdekt door archeologie en taal) => belangrijk tot VI => verdreven door Franken

• Plunderingen

- Vikingen maken gebruik van gezagscrisis

- Plunderingstechnieken in grensgebied à niet eigen aan vikings (ook Franken en andere volkeren doen hetzelfde)

• Bronnen: zeer negatief

- REDEN: alle bronnen komen uit kerkelijke instellingen => waren rijk, werden geplunderd

- MAAR: belang voor opkomst geldeconomie

→ smelten geroofde schatten om tot munten

→ bv. Gent: palimsest: beschrijving relieken en schatten rond lichaam van St. Bavo

• Belang

Belangrijk bij stadsvorming: halfcirkelvormige omwalling (cfr. Vroegste periode van Gent)

• Brittannië

7 koninkrijken van Angelen en Saksen

Gelijkenissen en verschillen met Frankische rijk

- Gefolgschaften

- Vetevoering

- Domeineconomie

- grote sociale ongelijkheid in allebei

- maar Angelsaksische wetten (dooms) in volkstaal (capitularia waren in Latijn)

Alfred de Grote

- koning Wessex

- oprichting van hofschool (vertalingen Latijn naar volkstaal) naar voorbeeld van Karel de Grote: inheemse volkstalige rechtstraditie, weerstand introductie Romeinse recht.

Koningschap

Sacrale karakter koningschap: 787 door zalving van koning. Koning: recht oproepen vrije mannen voor oorlog.

Meest frappante contrast

- Koningschap van Wessex slaagt erin invasies Denen tot stand te brengen (787) en duurzame politieke integratie van 7 koninkrijken te werk te stellen.

- Karolingische veroveringsdrang leidde tot imperial overstretch, en kromp bij zwakke leiders.

- Ook op rechtelijke organisatie liep Angelsaksisch Engeland voorop, het uitdelen van lenen bleef een beperkt verschijnsel.

• Moors Iberië

Na verovering Egypte

Na verovering Egypte (642-643): westwaarts (Maghreb: het westen)

- 647: Noord – Afrika onder controle, sterke weerstand:

* onder Byzantijns gezag

* gebied had intense Romeinse kolonisatie gekend

* was al gekerstend

- 680: verdrijving Byzantijnen: weerstand van confederatie van Berberstammen

- 705: Maghreb als provincie onafhankelijk van Egypte

- 711: geïslamiseerde Berbers steken Straat van Gibraltar over, zege bij Jerez de la Frontera, rukken op tot Toledo en bereiken Zaragoza

- 720: gebied rond Barcelona en Narbonne onderworpen

Iberisch schiereiland

Op het Iberische schiereiland vestigden zij hun gezag vooral door verdragen. Hun optocht werd gestopt door Karel Martel (733 of 734, nabij Tours). In 751 moesten ze gebied prijsgeven. Van de Spaanse Mark en christelijke koninkrijken ondervonden ze lokaal verzet.

Indirect bestuur

- Moslims hebben in Iberië nooit gecentraliseerde staat gevestigd: indirect bestuur

- 3 marken: Hoge Mark, Middelste Mark en Nabije Mark

- bewind door militaire gouverneurs. Onderlinge strijd: moslims kwamen uit berberstammen met verschillende achtergrond

- Geleidelijke islamisering van Iberische bevolking, geen meerderheid van Islamieten, maar wel cultureel overwicht

St. Jacob van Compostela

Sint-Jacob van Compostela: de cultus van deze apostel werd het brandpunt van Iberisch Christelijke hervormingsstreven.

- 1^ste golf veroveraars (8^ste eeuw): uit Noord – Arabië, vestigden zich in steden

- later nieuw - moslims: zuid – Arabieren, vestigden zich op het platteland

- Berbers uit Noord – Afrika, vestigen zich in centraal Spanje, stamverbanden bleven onaangetast gedurende 3 eeuwen

- Veroveringsfase 10^de eeuw: opnieuw immigratie grote groepen Berbers

De Moslims waren zeer tolerant tegenover andere godsdiensten, die wel schatplichtig waren.

Islamitisch kerngebied

- opgedeeld in provincies

- Córdoba zetel van centraal bestuur

- bestuur in handen van gouverneurs, onder hoger gezag van kalief

- 756: val Umayyadendynastie: onafhankelijke rijkjes in Maghreb en Iberië

• De Vikingen

Beeld

- Zeer negatief beeld door kronieken van monniken.

- Langs kusten en rivieren van Europa: plunderingen van abdijen en steden, inwoners meegevoerd als slaven.

Bevolking

3 bevolkingsgroepen:

- Zweden, langs kusten Oostzee

- Noormannen, Schotse eilanden, Ierland, staken over naar IJsland, Groenland en New Foundland

- Noren en Denen, Normandië, Lissabon, plunderden Sevilla, bezochten oost Engeland en Nederlandse riviergebied

Vikingsamenlevingen (archeologische bronnen)

- boeren, in relatief vruchtbare streken met veel ijzererts;

- vakmanschap op hoog niveau;

- expansieve neigingen: rivaliteit tussen leiders van clans of nieuwe vestigingsgebieden (overbevolking?);

- niet enkel plunderingen, ook handelsrelaties.

Invasies

- Succes vikinginvasies: snelheid van aanvallen en weer verdwijnen:

* zware ruiterij Frankische legers niet snel te mobiliseren

* Frankisch leger enkel geschikt voor offensieve oorlogen op land, konden kust niet verdedigen

- Toen de Vikingen begonnen te overwinteren op beschermde plaatsen waren ze wel kwetsbaar

- Frankische koningen konden bevolking niet beschermen, lokale heren boden weerstand: forten langs kusten: invasies versnelden decentralisatie van macht

- Meest langdurige invasiegolf in Westen tussen 6^de en 14^de eeuw

Economisch

- opgepot edelmetaal in circulatie gebracht als betaalmiddel in langeafstandshandel

- belastingen in zilvergeld voor verdediging invasies: Danegeld

- schatten in omloop ondersteunden de oosterse handel van de vikingen

Invasies stimuleerden dus omloop goederen en kapitaal en inschakeling in intercontinentaal handelssysteem.