De manieren van het hof golden als toonaangevend, ook voor de mensen die niet aan het hof verschenen. Daardoor verloren de geïmiteerde gedragingen voor de hoogste kringen echter hun waarde als onderscheidingsteken ~> ontstaan van een dynamiek van steeds meer verfijnen en ontwikkelen, zo werd het civilisatieproces almaar verder gestuwd zodat de “pijnlijkheidsdrempel” almaar opschoof.
Gedrag dat wij nu onder beschaafd verstaan kwam vroeger niet voor.
bv. gebrek aan hygiëne, ruwheid van zeden
Wat is er precies veranderd en wat waren de oorzaken?
Vergelijking van de manierenboekjes: gebruikt door opvoeders aan de hoven om kinderen van hun heer de juiste, voor hun stand gepaste, manieren aan te leren (vanaf 12e eeuw) ~> later ook in burgerlijke kringen = niet zozeer een representatief staal van hoe men zich in feite gedroeg, maar een idee van wat men vond dat hoorde: standaard van goed gedrag (maar verschil tussen sociale groepen).
Twee grote tendenzen:
1 toenemende beheersing van driften en impulsen
ME: men liet in alle opzichten zijn impulsen de vrije loop: directer, met minder hulpmiddelen, ongegeneerder en impulsiever uitvoeren van lichaamsfuncties
met allerlei hulpmiddelen, met toenemend gevoel voor schaamte en gêne werd men beheerster
2 tempering van de beleving van affecten
ME: beleefde zijn affecten extremer en naïever bv. vriend of vijand
minder extreem en appreciatie voor nuanceverschillen in emotionele belevingen
ons innerlijke breidt altijd maar uit ~> gevoeliger voor de minste verandering in affecten
Er zijn een aantal lange-termijn processen in het Westen:
- verlenging interdependentieketens
- tendens tot monopolisering van gewelduitoefening van de staat
- toename zelfbeheersing individu
- verhoging schaamtedrempel
= deelprocessen van de civilisering: de ontwikkeling van persoonlijkheidsstructuren hangt samen met de ontwikkeling van sociale structuren (figuratie, instabiliteit
- Sluit goed aan bij Webers rationalisatie: andere accenten en zoekt zijn verklaringen niet in de sfeer van de godsdienst maar in de sociale structuur.
- Weber: rationalisatie = toenemende zelfcontrole, planmatig controleren van eigen en andermans handelingen, van de toekomst en een toename van een wetenschappelijke houding
- Grote verschil in de verklaring:
~> Weber: cultuursociologische verklaring: geloofsopvattingen
~> Elias: nadruk op toenemende sociale vervlechting van individuen en groepen (sociale bindingen)
Reeds bij de schepping was bepaald wie er uitverkozen was om te delen in de hemelse genade.
- De mens moest zich neerleggen bij Gods onwrikbare beslissingen.
- Leer van de tekenen: God koos die mensen waarvan hij wist dat ze een onwrikbaar geloof zouden hebben ~> aan de standvastigheid van hun geloof kon men te weten komen of men al dan niet uitverkozen was.
- Ieder mens moet zichzelf beschouwen als uitverkoren en twijfel verwerpen als duivelse influistering.
- De mens moest een werktuig zijn in Gods handen, als hij zijn taak al dan niet aankon, zou de uitverkorenheid blijken.
- Calvinisme leidt tot fanatisme.
- Men moest zonder zonden blijven.
- Hard, tot het uiterste gepland en gecontroleerd leven.
- Beroepsarbeid: alleen arbeid voorkwam zonde en twijfel en alleen in de arbeid kan de gelovige zich waarmaken als instrument van God.
- Het verrichten van arbeid was enkel goed in combinatie met een ascetische ingesteldheid.
- Calvinisme ~> ontstaan van verzakelijkte arbeidsverhoudingen: men diende God geheel op eigen krachten te zoeken ~> wilskracht maar solidariteit
- Er was geen plaats voor mededogen en kleine kantjes (paradoxaal karakter) ~> onverschilligheid tegenover de medemens.
- In de arbeid voor God en het eigen heil moest niets worden ontzien, niet de mens maar God moet gediend worden.
- Terwijl de calvinist zijn hele leven inrichtte volgens de eisen van de planmatige arbeid, richtte hij in feite zijn leven in volgens de eisen van de kapitalistische economie: de geest van het kapitalisme.
- Zonder religieus fanatisme had de disciplinaire arbeidsorganisatie in de fabriek nooit in die mate wortel kunnen schieten als nu het geval was.
- Geen oorzakelijk verband, wel een Wahlverwandtschaft, een affiniteit tussen beide (kapitalistische houding en protestantse levenshouding).
- Kapitaalaccumulatie door ascetische spaardwang.
- Eenmaal de kapitalistische economie goed en wel gevestigd, zou de protestantse ethiek verdwijnen (godsdienst zou op de lange duur structureel in tegenspraak kunnen komen met de rationele, methodisch-wetenschappelijke levenswijze in de kapitalistische maatschappij).
- Met de godsdienst zouden alle sporen van godsdienstigheid uit de calvinistische ethiek verdwijnen en zou enkele de zakelijke arbeidsethos overblijven.
- Kritiek
Geschiedkundigen: negatie van de bloeiende kapitalistische economieën in de katholieke landen.
Sociologen: eenzijdig idealistisch of mentalistisch verklaringsmodel
weinig constructief, onvolledigheid
Verdediging: enorme omvang van taak.
