Menu

De Egeïsche Wereld Bronstijd

De Myceense beschaving is aan zijn einde gekomen mede door een vrij sterke economische instabiliteit en mogelijke aanvallen van de zeevolkeren. Na 1150 is er een heropleving in het Oosten van de Middellandse Zee. Handelaars zoals de Filistijnen en de Finiciërs, zullen al snel over de hele regio hun gegeerde cederhout en murex (schelpen waaruit een purperen kleurstof wordt gemaakt) gaan verhandelen. Ijzer verschijnt in de regio vanaf het 2de millennium, met name in de Hittietische wereld, waar het in het begin een luxeproduct is. Zo wordt er in het graf van Tout Ankh Amon ( 1327 v.C.) een ijzeren dolk gevonden. Het zou echter wachten zijn tot het einde van het 2e millennium vooraleer ijzerproductie zich zou gaan verspreiden. Pas rond 800 v.C. zou het zijn over heel Europa verspreiden.

Lees meer...

DE LATE BRONSTIJD

Inleiding

Doorheen de latere Bronstijd verdwijnt het evenwicht tussen de vijf complexen. Veranderingen omstreeks het jaar 1350 v.C. luiden de rijkste periode van de protohistorie in, waarbij het metaal alomtegenwoordig wordt in Europa. Brons komt in een andere sfeer terecht, waarbij het optreedt als sociaal symbool, iets wat men afleidt aan de riviervondsten.

Men ziet minder individuele inhumaties in monumentale grafheuvels voor de elite. Daarnaast vormen er zich namelijk ook uitgestrekte grafvelden, urnenvelden genaamd, waarbij het gecremeerde lijk geplaatst wordt in een urne in kleine vlakgraven. Dit graf fungeert niet langer als de drager van een sociale symboliek.

Gordon Childe dacht bij deze twee fenomenen aan migratie en diffusie vanuit het oosten. Ondermeer de steppevolkeren en de zeevolkeren (bekend van de Egyptische teksten en verantwoordelijk geacht voor de ondergang van de Myceense beschaving) zouden hun invloed hebben uitgeoefend en mogelijks aan volksvermenging hebben gedaan.

Nu doet men deze optiek, met een eengemaakte urnenveldcultuur, af als te simplistisch. Eerder draagt men een model voor waarbij vele culturen een gelijk funerair ritueel kennen, iets wat zijn oorzaak kent in de interne maatschappelijke veranderingen die veroorzaakt werden door het metaal.

Deze periode van expansie vormt een afwisseling van crisis en bloei. Men vermeerdert de landbouwproductie door de technische innovaties, waarbij de verhoogde voedselcapaciteit leidt tot een toename in het bevolkingsaantal. Rond 800 v.C. is er sprake van een clash tussen demografie en capaciteit. Marginale gronden worden nu in landbouwgronden omgevormd.

Als men tijdens de Bandkeramische periode nog nieuwe gebieden kan ontginnen, dan dient men tijdens de late Bronstijd uit te wijken naar oeverdorpen. Dit door de veralgemening van de kerende ploeg, de nieuwe gewassen en de uitvinding van de bronzen sikkel. Deze leidden tot een continue expansie van het rendement tussen 1400 v.C. en 800 v.C. (hoewel de begindatum van deze bloei in onze streken pas rond 1100 v.C. moet geplaatst worden). Een stijging van de landbouwproductiviteit die samengaat met specialisatie op het vlak van landbouw. De Bronstechnologie gaat zich ook veralgemenen en bereikt hogere technische toppen.

Deze periode is er een van druk en competitie, van socio-economische verschillen die zorgen voor interne verandering. Hoewel het elitesysteem verdwijnt, zien we geen egalitaire maatschappij ontstaan. Let wel: het oude krijgerideaal verdwijnt niet. De martialiteit van de gemeenschap valt af te leiden uit de rijke Oost-Europese depots van Çaka en Presov. Oorlogsvoering blijkt een belangrijke sociale competentie. Wapens en de mythe van de krijger hebben een belangrijke plaats in de maatschappij. De overgang van inhumatie naar crematie veralgemeent zich over Europa, dit gaat samen met een dichotomie tussen de hemel (crematie) en de ondergrond (deposities in meren, moerassen en rivieren).

Lees meer...

Veenlijken protohistorie

Tot slot treft men in de late Bronstijd ook het curieuze fenomeen van de veenlijken aan. Door scheikundige reacties zijn deze lijken zwart met rossig haar en zijn de beenderen opgelost terwijl de rest van het lichaam mooi bewaard bleef. De vondsten hiervan kan men situeren in Noord-Nederland en Scandinavië, waar natte en lage streken voorkomen. Beruchte voorbeelden zijn te vinden in Tollund, Grauballe, het meisje van Ide en het koppel (beide mannen) van Weerdingen.

Allen zijn meervoudig gestorven, dat wil zeggen dat ze zowel gewurgd (met de strop) werden, als de keel overgesneden of de schedel ingeslagen. Het blijft onduidelijk of het om straffen of offers gaat. De afwezigheid van werkmanshanden zou duiden op een aparte, hogere rang, maar Romeinse bronnen over de Germanen verhalen over straffen voor overspel en een zonnecultus.

Lees meer...

Depots protohistorie

De gewoonte om metalen in de grond te steken dateert reeds van voor de Bronstijd. Soms gaat het om enkele objecten, andere keren zijn het er wel duizend, zoals bij de randbijlen van Dieskau. Ondermeer ringen, bijlen en sieraden werden gevonden, maar af en toe hebben we slechts te maken met schroot.

Archeologen stelden reeds diverse hypotheses op rond de betekenis, die elk verdedigbaar zijn voor een reeks depots. Sommigen menen dat men de rijkdommen wilde veilig stellen en bewaren om te gebruiken in troebele tijden. Anderen zien hierin een oppotting voor hersmelting. Een derde visie meent een religieuze functie te ontwaren, door de stereotiepe samenstelling van de depots. Een laatste opinie die veel aanhangers wint is dat het vormen van depots dient gezien te worden als een vorm van sociale prestigeverwerving en competitie, vergelijkbaar met de potlatch bij de Noord-Amerikaanse indianen. Dat fenomeen is te vergelijken met de deposities uit de latere Bronstijd.

Lees meer...

Economie protohistorie

Het mag duidelijk zijn, in de Bronstijd circuleerden goederen over een vaak grote afstand. Zo vond men bij ons producten met een oorsprong in Ierland, Scandinavië en Centraal-Europa. De snellere evolutie in de technologie was tevens slechts mogelijk door de grotere informatie-uitwisseling.

Voor het transport over land werden er knuppelwegen aangelegd, die zich door natte omgevingen zoals moerassen baanden. Over zee werden reeds de schepen langs de oostkust van Engeland besproken (Ferriby en Doever), die tonen dat het Kanaal geen obstructie vormde. Tevens vond men nabij Ulu Burun en Kaap Gelidonya, ten zuiden van Turkije, een wrak dat wijst op het contact tussen de oostelijke Middellandse Zee en het Midden-Oosten.

Lees meer...

Kunstuitingen protohistorie

Doorheen de tijd zijn enkele muziekinstrumenten manifest aanwezig. Zo zijn er enkele duidelijk te zien op rotstekeningen. Daarnaast vond men vaak ratels, zoals tintinabula of klinkende hangertjes maar de meest opmerkelijke vondsten zijn deze van blaastoestellen. Zo trof men in Scandinavië enkele luren aan, die duiden op technisch vernuft omdat de verschillende buizen precies in elkaar passen. Deze luren werden per twee gevonden in venen, wat moet wijzen op een religieuze deponering.

De Bronstijd vormt echter vooral een bloeiperiode in de rotskunst, en dat doorheen grote delen van Europa. Het betreft graveringen in door gletsjers gepolijste stenen. Hier worden drie bekende voorbeelden besproken.

Bohuslan

Op deze Zweedse site werd gebruik gemaakt van de picking-techniek, waarbij men individuele slagen kan onderscheiden op de rotswand. Zo bekomt men een onbeschilderd contrast tussen de gepatineerde en de afgeklopte wand.

Men treft vrij veel menselijke figuren aan met een duidelijk genderonderscheid (paardenstaarten tegenover fallussen). Deze voorstellingen zijn eerder schetsmatig en er komen verschillende afmetingen voor binnen één paneel. Velen dragen wapens en soms ziet met speciale figuren met rare oren of haren, mogelijks met een religieuze functie.

Daarnaast zijn boten en wagenachtige dingen te zien, en er is ook een ploegscène bekend waarbij men gebruik maakt van een keergetouw. De scènes zijn vaak vrij triviaal (dansen, vechten, werken, …) maar toch geven ze een religieuze indruk, ondermeer door de aanwezigheid van mogelijke zonnesymbolen.

Mont Bego

Deze verrassend afgelegen plaats nabij Nice kent hetzelfde vormengoed maar toch zijn er enkele duidelijke verschillen vast te stellen. Zo zijn er geen boten aanwezig en telt men minder mensachtige figuren, maar valt het grote aantal wapens, van dolken tot hellebaarden, op. Ook hier zijn veldscènes te zien, meestal in vogelperspectief.

Een karakteristiek van de rotskunst bij Mont Bego is het rundskopsymbool, bestaande uit een rechthoek met twee antennes. Ook veel voorkomend zijn variërende, geometrische symbolen. Opmerkelijk is tevens de zogenaamde biddende priester die een dolk in de hand houdt.

Val Camonica

Ook op deze Italiaanse site werd de picking-techniek toegepast. Chronologisch gezien moeten we deze tekeningen echter later situeren, met sporen tot in de IJzertijd. Zo zijn er meer ruiters te zien, met zelfs helmdracht bij de meesten. Verder betreft het dagdagelijkse scènes met gelijke symboliek, zoals de dansende figuren, het ploegen en de wapens. Opvallend zijn de smid en het dorp dat van bovenaf gezien wordt.

Op andere plaatsen, zoals Ierland en Spanje, werden eveneens rotstekeningen aangetroffen. Het is moeilijk om hiervan de symboliek in te schatten. Velen menen dat het gaat om zonnesymboliek, anderen zien een andere toedracht in de vele geometrische figuren, zoals cupules (ronde uithollingen) en spiraaltjes.

Daarnaast zijn ook op vele voorwerpen dergelijke symbolen, zoals puntstrepen, spiralen, e.d. aangetroffen. Ook de objecten zelf geven een dieper inzicht op de toenmalige samenleving.

Onder andere in Aventon werden holle, gouden hulzen gevonden die tot 80 cm groot kunnen zijn. De functie is onbekend, sommigen menen zelfs dat het om rituele hoeden gaat door de doorboringen aan de zijkant.

Een ander voorbeeld van de zonnecultus, is de schijf van Nebra ( cfr. supra).

Tot slot is er ook de wagen van Trundholm, die een nieuw bewijs vormt voor de verspreiding van de zonnecultus. Het betreft een vierwielige wagen, getrokken door een paard, waarop de zon wordt gedragen.

Lees meer...
Abonneren op deze RSS feed

Advies nodig?

Vraag dan nu een gratis en vrijblijvende scan aan voor uw website.
Wij voeren een uitgebreide scan en stellen een SEO-rapport op met aanbevelingen
voor het verbeteren van de vindbaarheid en de conversie van uw website.

Scan aanvragen