Becker: mens altijd homo economicus geweest die overal via rationeel keuzegedrag zijn eigen belang nastreefde. Het gedrag dat mensen tegenwoordig op de vrije markt tentoon spreiden. Individuen en organisaties reageren op veranderingen in hun omgevingsprikkels, waarbij de rationele keuze beschouwd mag worden als de beste gids om deze veranderingen te begrijpen. Becker: alle menselijke gedragingen en verschijnselen vallen onder de economie

Vroeger bepaalde de collectiviteit het menselijke leven. Moderne mens homo economicus, individuele keuze mogelijkheden.

Tegenover Becker stonden Polanyi en Heilbroner, dat we het heden niet terug geprojecteerd mag worden op het verleden. Heilbroner: waarschuwt dat we de verschijnselen van ruil en handel die we in het verleden vinden niet simpelweg als voorlopers van onze hedendaagse markten mogen zien.

Polanyi: benadrukt dat elk economisch fenomeen alleen vanuit zijn eigen context kan worden begrepen: markt, prijsvorming; nergens vinden we een algemene, overal geldende, abstracte economische logica die voor al deze verschijnselen in verschillende samenlevingen gelijkelijk kan gelden.

Huidige homo economicus: maakt een rationele keuze voor zijn eigen belang. De homo economicus lijkt op zich moreel niet beter of slechter af te zijn dan de menselijke variaties die hem in de geschiedenis voorgingen. Becker zegt dat we met een nieuw menstype te maken hebben dat sterk verschilt met beelden van het Algemeen Menselijk Patroon, wil niet zeggen dat ik het bestaan van de menselijke cultuur ontken.

Dat hebzucht en afgunst in de moderne tijd er uitspringen heeft te maken met het gegeven dat de markt deze duidelijk stimuleert. De instituties van elke traditionele samenleving zijn uitdrukkelijk ingericht om hebzucht en afgunst tegen te gaan. In moderne samenlevingen geldt daarentegen veeleer het ‘ieder voor zich’.

Jeremy bentham – aartsvader liberalisme, objectivisme. Homo economicus: economische benadering van het neo liberalisme. Bentham: mens zelfzuchtig schepsel dat alleen zijn eigen belangen nastreeft. Rand en Bentham: op één lijn. Bentham pancopticon: met behulp van toezicht en opvoeding en disciplineringcampagnes werd zo een nieuwe menstype gecreëerd dat paste binnen een kapitalistische marktmaatschappij en nodig zullen zijn om een vrije markt in stand te houden.

Greenspan: ‘de geschiedenis van het kapitalisme en de concurrerende markt is in zekere zin het wel en wee van de ideeën van Adam Smith.

Onzichtbare hand geleidt tot rijkdom, eigen positie versterken, geen overheidsbemoeienis of werking vrije markt belemmeren.

Objectivisme: Ayn Rand, eigen geluk als hoogste doel.

Smith: productie voor de markt centraal. Hayek&Friedman aanhangers van Adam Smith. 2 aartsvaders van het neoliberalisme.

Smith zag drie taken voor de overheid regulatie: nationale defensie, rechtspraak en onderhouden publieke diensten en instituties. Smith pleitte voor een streng toezicht op de banken (kredietcrisis). Greenspan & Friedmann is dit ontgaan.

Adam Smith: iedereen handelt uit eigen belang (WoN), waar de concurrentiestrijd van de vrije markt in toom wordt gehouden door het eigenbelang van de andere deelnemers.

Mandeville (fabel van de bijen) laat zien hoe een veelheid van persoonlijke ondeugden tot voorspoed en rijkdom van de gehele maatschappij kan leiden. Wealth of Nations: onzichtbare hand werkt alleen op de markt (theorie van de markt)

Theory of Moral Sentiments: onzichtbare hand gaat over de gehele maatschappij (moral theorie)

Verklaring: Smith wist dat er nog veel meer was dan de markt. Er is marktsfeer en een familie/vriendenkring sfeer (mutual symphaty).

Adam Smith versmalde de mens nog niet tot een homo economicus, maar dat Bentham met zijn filosofie voor utilisme pas een belangrijk stap zette in de richting van dit mensbeeld.

In moderne samenleving gerealiseerde utopie(=onmogelijke werkelijkheid). Centrale plaats van arbeid (verplicht om te werken, nuttig maken) en arbeid ook om het land dat zij bewerken in bezit te nemen (land goed gebruiken, vruchtbaar maken en daarvan kunnen leven).

John Locke:

1. volgens natuur wet ieder mens ‘zijn eigen persoon tot eigendom heeft’ (individualisme)

2. iemands arbeid is volgens deze formule dus ook individueel eigendom. ( natuur bewerken – eindproduct ook eigendom.

Locke breekt met de traditionele opvattingen en gaat uit van een arbeids-, eigendoms-, en kolonisatie theorie. De mensen die werkten hadden geen of weinig eigendommen en bezitters van eigendom verrichten geen arbeid.

Heilbroner& Polanyi benadrukken dat er met de verhandelbaarheid van grond en arbeid als vrije eigendommen van de mens zich twee nieuwe markten openen naast de (productie) markt: de arbeids (loon) en grond markt (landgoed met een marktprijs).

Rand: recht om te denken, te werken en de resultaten hiervan te houden, dus recht op eigendom. Deze institutie van het privé eigendom ontstaan is in het kapitalisme.

Polanyi vindt Rand’s ideeën een totale dystopie. Dit is volstrekt onleefbaar en overal waar vrije markt zich manifesteerde, maatschappelijke tegenbewegingen op gang kwamen die vrije arbeidsmarkt reguleerden eb rechten van het grondgebied inperkten. Zo ontstond langzaam een vorm van gemengde economie.