Geld zou slechts een simpel middel zijn dat de ruil van producten vergemakkelijkt. Je hoeft het product niet direct aan te schaffen, want de waarde van de producten kan worden uitgedrukt in geld. Achterhuis hoofdvraag: Heeft het geld dit karakter van middel behouden of is het zeker in moderne marktmaatschappijen een zelfstandige macht geworden? Instrumentele karakter van het geld. Volgens de techniekfilosofie: de vraag is, is techniek een neutraal middel in dienst van mensen of beheerst de techniek hen in tegendeel. Voorbeeld: keukenmes, die kan je goed (fruit snijden) en slecht (iemand vermoorden) gebruiken.

Hoe zit het met geld? Blijft het een middel of wordt het een doel? Vlgs Franscisco, een kapitalist, geld is een ruilmiddel dat alleen maar kan ontstaan wanneer mensen goederen produceren. Alleen de productieve mens verdient het volgens hem om geld te hebben. Amerika werd als eerst: land van het geld. Een land van rede, vrijheid, rechtvaardigheid, productie en prestaties. Franscisco zegt: essentie menselijke moraal: making money.

Karl Marx (1818 – 1883), hoofdwerk is Het Kapitaal. Geld is niet meer als een instrument, waar wij als mensen over beschikken om het goed of slecht te hanteren. Marx is tegen deze stelling. Rand is voor deze stelling. Marx: geld mensen in zijn macht krijgt en verandert. Geld de mens maakt en door geld macht krijgt.

Volgens Marx: wat ik kan betalen, dat ben ik, de bezitter van het geld zelf. Geld is een godheid (overgenomen door Marx van Shakespeare), goddelijke macht van geld (fetisjkarakter vd waar). Later ruilt Marx ‘de macht van het geld’ in voor een economische analyse vd allesbeheersende rol van het kapitaal.

De nog altijd relevante economische analyses van Marx beogen de wetmatigheden vh kapitaal te beschrijven met als uiteindelijk doel om tot de afschaffing vh kapitalisme te komen. Twee punten:

- Onze verhouding tot het geld.

- Vrijemarkteconomie.

Volgens Marx, kapitalisten zijn functionarissen vh kapitaal. Ook zij moesten zich ondergeschikt maken aan de wetmatigheden vh marktsysteem.

Nu, de perikelen rond de kredietcrisis en de bonussen van bankiers illustreren deze macht van het kapitaal. Ook bankiers en overheden staan machteloos. Maar overheid niet geheel machteloos: financiële markten werken niet volgens de wetten vd warenmarkt.

Ongetwijfeld zou de scheiding vd speculatieve financiële markt vd rest vh bankwezen de utopische Marx niet ver genoeg gaan. Maar binnen het gegeven vd huidige markteconomie is het ongetwijfeld al een reuzenstap.

In Het Kapitaal (veel kritiek op het geld): iedereen voor 100% naar de pijpen vh geld moest dansen. Maar wie zijn ogen de kost geeft en in onze marktmaatschappij om zich heen kijkt, ziet dat dit niet het geval hoeft te zijn. Mensen hoeven niet altijd en overal geld te maken. Volgens Ayn Rand, ‘geld maken’ hoeft niet het hoogste doel van de mens te zijn.

Volgens Simmel (boek: Philosophie des geldes, 1900): geld heeft een emanciperende functie. Door het geld worden ze los gemaakt uit de knellende, aan concrete personen gebonden afhankelijkheid vd traditie. -> geld maakt het moderne vrije individu mogelijk.

De homo reciprocans gaat ruim vooraf aan de homo economicus. Het werk van Malinowski staat centraal als het gaat om wederkerigheid. Malinowski deed onderzoek naar geschenken (Kula) tussen verschillende stammen. Polanyi’s principe van wederkerigheid stam hier regelrecht vanaf. Bijna alle economische betrekkingen behoren volgens hem tot een keten van wederzijdse giften en tegengiften die op de lange termijn beide partijen ten goede komen.

Volgens Mauss is het van belang dat de wederkerigheid binnen onze hedendaagse marktsamenleving blijft behouden. Geven en ontvangen zijn morele maatschappelijke verplichtingen waaraan geen enkel lid van een traditionele samenleving zich kon en mocht onttrekken, dit was aan belang van de gemeenschap en cohesie. In de hedendaagse kapitalistische maatschappij blijft de gift een belangrijke rol spelen. Het enige verschil is dat de vrijwilligheid ervan veel groter is geworden (verjaardagen, kerst) dan in het verleden. Met name ontvangen lijkt moeilijker voor mensen dan geven. In het verleden zou men uit de groep gesloten zijn bij slecht ontvangst, terwijl dit in de marktmaatschappij een vrije keuze is, als degene consequent zo handelt zou hij vermoedelijk eenzaam zijn. Een gift hoeft tenslotte niet altijd goed te zijn maar kan ook kwade relaties bestendigen (mafia).

Klaver omschrijft wederkerigheid als civil society (informele sociale interactie)waarin de gift wordt gezien als; ‘de manier om toe te treden tot iets gemeenschappelijks/burgers verbinden zich met elkaar (vereniging, clubs).

Commons = gemeen = ruilen, uitwisselen

De meent was vroeger een stuk grond waar ieder van een bepaalde gemeenschap vrij toegang tot had. De gemeenheid was het deel van de omgeving dat buiten iemands huisdrempel lag, maar waarop hij een erkend gebruikersrecht bezat, niet met een winst oogmerk.

De invloed van het verdwijnen van commons, met de opkomst van de eerste en belangrijkste markteconomie van Europa was groot. De feodale heren omheinden de gemeenschappelijke gronden en maakten er privébezit van, met extreme armoede als gevolg. Regering werd gedwongen door invoering van de armenwetten. Loonarbeid en armenwetten pasten beter bij kapitalistische markteconomie dan de gemeenheid. Kan de gemeenheid als onderdeel van de subsistentie nog betekenis krijgen in onze tijd?

Volgens Hardin heeft de gemeenheid elke relevantie verloren aan een kapitalistische markteconomie. Dit heeft er mee te maken dat ieder individu een rationele keuze voor zijn eigen voordeel maakt (kredietcrisis).

Ordeningsmechanisme:

· productie

· distributie

· consumptie

Dit hoofdstuk legt het verschil uit hoe productie, consumptie en distributie in het verleden was georganiseerd en in de hedendaagse economie waar de markt een veel grotere rol speelt.

Volgens Heilbroner elke menselijke groep twee opgaven oplossen. 1) gemeenschap systeem ontwikkelen om goederen en diensten te produceren die nodig zijn voor eigen voortbestaan. 2) distributie productie zo regelen dat het productieproces voortgang kan vinden.

In moderne samenlevingen vinden beide opgaven via het marktproces plaats. De markt van goederen en diensten wordt er aangevuld door de financiële en arbeidsmarkt, die de distributie en de voortzetting van het kapitalistische productieproces waarborgen. Hoe dit in de traditionele samenleving speelt wordt omschreven door Polanyi door middel van verschillende mechanismen: wederkerigheid, herverdeling en het gemeenschappelijke huishouden (productie voor eigen consumptie). Die worden verbonden door drie principes; symmetrie, centrale besturing en autarkie (onafhankelijk land).

Gemeenschappelijk huishouden is de oikos: subsistentie-economie (vorm van zelfvoorziening, directe levensonderhoud). Oikos is gemeenschappelijk goed, zoals een clan, stam, klooster of ridderhofstee. Heilbroner voorbeeld de ridderhofstee. Het ging om grotere landerijen waar een feodale heer eigenaar was. Deel van de opbrengst van een land moest afgedragen worden aan de heer. Daar tegenover werd bescherming geboden en voedsel (wederkerigheid). Herverdeling speelt een beperkte rol in de middeleeuwen. Er vonden geen (geld)transacties plaats maar louter ruilhandel.

Rond 1600 vond er een overgang plaats van een subsistentie economie naar een markteconomie. Producten werden verkocht op de markt, loonarbeid begon vanzelfsprekend te worden, consumptiegoederen werden voor geld verkocht. Deze verandering werd door Ilrich als verliezers omschreven omdat veel mensen niet meer in hun eigen levensonderhoud konden voorzien.

In de traditionele oikos bestonden ook negatieve kenmerken zoals; onderdrukking, verplichting en afhankelijkheid, waarvan juist de markt de individu kan bevrijden. Maar dat neemt het grote belang dat oikos binnen een kapitalistische marktorde kan hebben niet weg. Tegenwoordig dient de oikos in aangepaste vorm de stevige basis te blijven vormen op grond waarvan de andere economische activiteiten hun betekenis krijgen.