volgens Piaget bereiken adolescenten de formeel operationele fase, welke wordt gekenmerkt door het vermogen logisch te redeneren en hypothesen te formuleren, het abstracte denken. Het begin van deze fase ligt rond elf jaar. Het bereiken van deze fase is een verklaring voor het feit dat adolescenten vaak alles ter discussie stellen. Volgens Piaget wordt deze verandering van denken veroorzaakt door de rijping van het brein en een toename van kansen in de omgeving. Cultuur en opleiding lijken eveneens een rol te spelen: aan formeel redeneren wordt niet in elke cultuur evenveel waarde gehecht. Critici zijn van mening dat Piaget dit keer het cognitieve vermogen van adolescenten overschat. Piaget besteedde weinig aandacht aan individuele verschillen, variaties in de prestatie van een kind over verschillende taken of aan sociale dan wel culturele invloeden.

de belangrijkste doodsoorzaak onder adolescenten zijn ongelukken met motorische voertuigen. De kans op een ongeluk is groter wanneer er meerdere adolescenten in een auto zitten. De derde doodsoorzaak in de VS is suïcide. In de helft van deze gevallen is zelfmoord gepleegd met behulp van een vuurwapen. Meisjes hebben over het algemeen meer zelfmoordgedachten en ondernemen vaker een poging dan jongens. Echter, jongens slagen vaker in hun zelfmoordpoging.

depressie bij jongeren uit zich meestal niet in de kenmerkende somberheid. Symptomen zijn eerder geïrriteerdheid, verveling of een onvermogen om plezier te ervaren. Het is een serieus probleem vanwege de kans op suïcide. Vrouwelijke adolescenten zijn kwetsbaarder voor depressie dan mannelijke adolescenten. Risicofactoren zijn verder een erfelijke belastbaarheid, angst, stressvolle levensgebeurtenissen, angst voor sociaal contact, chronische ziekten, ouder-kind conflicten en mishandeling dan wel verwaarlozing. De meest effectieve behandeling bij depressieve pubers is een combinatie van fluoxetine en cognitieve gedragstherapie.

middelenmisbruik is schadelijk gebruik van alcohol of drugs. Misbruik kan leiden tot verslaving. Dit kan zowel fysiologisch als psychologisch zijn en duurt meestal ook tijdens de volwassenheid voort.

Het is vooral gevaarlijk tijdens de pubertijd, omdat het dan hersengebieden stimuleert die nog aan het ontwikkelen zijn. Binge drinkers, mensen die vijf of meer drankjes drinken tijdens een gelegenheid. Zij blijken slechtere schoolprestaties te leveren en deel te nemen aan ander risicovol gedrag. Pubers die rond hun elfde al beginnen te roken hebben twee keer zoveel kans dat zij deel zullen nemen aan risicovol gedrag. Dit is ook het geval bij vroeg gebruik van alcohol en marihuana.