- ° Stuttgart, protestantse afkomst
- Vier belangrijke werken: * Phaenomenologie des Geistes
* Wissenschaft der Logik
* Enzyclopaedie der philosophischen Wissenschaften
* Grundlinien der Philosophie des Rechts
- Heel invloedrijk
Inleiding
Duits idealisme biedt reeks van metafysische systemen, hoewel het uitdrukkelijk op Kant teruggaat. Verklaringen??
Idealistische elementen in filosofie van Kant
Ontstaan van de Goethezeit
+ fundamentele eenheid tussen Natur en Geist
+ streven naar de ‘edele mens’
+ hecht groot belang aan esthetische opvoeding (kunst als contact met geestelijke dimensie)
+ ‘wereld van het hart’ benaderen vanuit het geloof
gevolgen
Mens kan het beste leven leiden in een ‘natuurtoestand’
= leven zonder:
- maatschappelijke structuren
- regels en wetten
- kunstmatige moraal
- eigendom eerste persoon die een van een stuk grond heeft beweerd dat het zijn grond is, is verantwoordelijk voor het ontstaan van hebzucht, heerschappij en geweld
- ontwikkeling van de overheidsinstelling
Meer natuurlijke vorm van leven gevoelsmatige aspecten kunnen opnieuw tot volle bloei komen
NIET: afschaffen van de staat
WEL: macht bij het soevereine volk leggen
“Emile, ou l’éducation” mens is van nature goed, maar wordt gecorrumpeerd door de samenleving
DUS: kinderen moeten in harmonie met de natuur worden opgevoed
- Cf. Hume: noch voor natuurkunde, noch voor ethiek is er een rotsvast fundament, aangezien ons gevoel van zekerheid gebaseerd is op een ‘neiging’ van ons psychisme en bepaald wordt door ons kennisapparaat
- Wilde zekerheid van de Newtoniaanse fysica redden
- Grond van zekerheden ligt in het subject
- Inhouden van onze kennis worden verschaft door empirie
- Kennis wordt geordend door vormen, die we vooraf in onze geest hebben
Kennis = synthese van de inhouden van de empirie en de ordeningsvormen van het denken
Zonder de ordenende vormen zouden de zintuiglijke gegevens voor ons een onoverzienbare chaos zijn en gestructureerde kennis onmogelijk
- Vormen zijn a priori (inherent aan ons kenapparaat)
- Onze kennis van de werkelijkheid is afhankelijk van over welke vormen ons kenapparaat beschikt
Bv. bandopnemer heeft geen vorm waardoor het kennis van beelden kan verkrijgen
Zijn a priori, voor alle ervaring waar omdat het predikaat niets anders is dan de analyse van het onderwerp
Predikaat voegt iets nieuws aan het onderwerp toe
- A posteriori = oordeel dat na de ervaring tot stand is gekomen
- A priori = oordelen die resultaat zijn van een analyse van de a priori vormen
a priori vormen van zintuiglijkheid : ruimte en tijd
a priori vormen van verstand : categorieën (causaliteit, eenheid, veelheid, totaliteit…)
= analyse van de beperkingen van ons kenvermogen
- We kunnen over relaties tussen dingen spreken, maar niet over de dingen op zichzelf die er de oorzaak van zijn
- Metafysica is onmogelijk: vormen kunnen niet worden toegepast op iets wat geen ervaringsgegeven is, zoals bv. een abstract begrip
“categorische imperatief”
Het feit dat mensen de categorische imperatief volgen is een morele grond om het bestaan van God en de onsterfelijke ziel aan te nemen. (dus geen echt godsbewijs!)
Aufklärung = gedachtenstroming die zich in XVIII voordeed, waarbij grote groepen van intellectuelen gefascineerd werden door de
ontdekkingen van de nieuwe wetenschap en door de filosofische reflecties die hierover waren gemaakt in de vorige eeuw
= (volgens Kant) loskomen van de mens uit een onmondigheid waaraan hij zelf schuld heeft; onmondigheid is het onvermogen zich van zijn verstand te bedienen zonder leiding van een ander. Men heeft er zelf schuld aan, als de oorzaak niet ligt in een gebrek aan verstand, maar in een gebrek aan moed.
- Groot vertrouwen in de rede: voor alles redelijke grondslagen zoeken
- Geloof in vooruitgang: de rede kan de wereld veranderen en verbeteren
- Interesse voor wetenschap
- Streven naar een ‘natuurlijke godsdienst’ = God zonder mythische, irrationele en immorele trekken deisme
- Streven naar een ‘natuurlijke moraal’ = moraal gebaseerd op een verantwoord mensbeeld
* strenge plichtsmoraal
* moraal in functie van nutsoverwegingen
* libertijnse houdingen
* amoralisme
- Streven naar rationalisatie en ordening op maatschappelijk vlak
- Vrijheid als hoog goed (mag enkel beperkt worden omwille van het algemeen welzijn)
- Groot belang hechten aan opvoeding
- Wilde totaalfilosofie ontwerpen
- Vertrekt niet van de notie ‘God’
- Problemen baseren op onderzoek van het kennende wezen, de mens
= indrukken (gewaarwordingen, gevoelens, emoties)
Enkelvoudige ideeën
= voorstellingen die overeenkomen met / refereren naar 1 bepaald ding in de wereld en niet opsplitsbaar zijn in meerdere voorstellingen
Vb. koude, hitte, rood, zoet
Complexe / samengestelde ideeën
= enkelvoudige voorstellingen samenvoegen: combineren van waarneming van meerdere zintuigen en corresponderen niet rechtstreeks met datgene wat we kunnen ervaren
Vb. uitgebreidheid, oneindig, dronkenschap
= analytische aanpak
- Bewijzend of demonstrerend redeneren
- Leiden tot zekerheid
- Conclusie van een redenering zit reeds vervat in de betekenis van de eerste helft van de redenering
- A priori waar
- Ontkennen houdt contradictie in
= synthetische aanpak
- Over ervaringsfeiten
- Ervaringsgegevens zijn nodig om uit te maken of ze waar of vals zijn
- Ontkenning houdt geen contradictie in, ook al zou de ontkenning vals zijn
- Niet a priori waar
- Empirische hypothesen die, met alle variaties van waarschijnlijkheid, waar of onwaar kunnen zijn
= leggen van verbanden tussen oorzaken en gevolgen
= necessary connection tussen A en B als men zegt dat ‘A oorzaak is van B’
- verband op zich kunnen we nooit vaststelling in de ervaring
- oorzakelijkheid = neiging van ons psychisme om, na herhaalde vaststelling van opeenvolging, te besluiten tot een noodzakelijk verband
- kan noch door ervaring, noch door logische redenering als zeker worden beschouwd
- gevolg: inductie is geen logische procedure
= afleiden van conclusies uit bepaalde premissen (als de premissen correct zijn, dan is de conclusie noodzakelijkerwijs ook correct)
= maken van een veralgemening op basis van een beperkt aantal specifieke waarnemingen
- Bezit geen logische zekerheid zoals bij deductieve redeneringen
- We kunnen nooit weten of een inductieve conclusie zeker is (cf. de kip van Bertrand Russell in zijn ‘Problemen der Filosofie’)
- Toetsen aan ervaring = onmogelijk: we kunnen niet alle gevallen onderzoeken waarop de conclusie betrekking heeft
inductie blijkt in de praktijk te werken
Gevolg: we kunnen door inductie ook tot betrouwbare kennis komen omdat deze dagelijks blijkt uit bepaalde handelingen
Probleem: deze redenering is circulair, omdat ze zelf ook inductief is
- Inductie mag niet als basis van de wetenschappelijke methode beschouwd worden
- Natuurwetten = vermoedens die men aan experimenteel onderzoek kan onderwerpen
RESULTAAT: scepticisme = fundamentele twijfel die nooit kan worden opgeheven
- Vertrekt vanuit zijn kentheoretisch uitgangspunt
- Rede kan geen beslissing nemen over de geldigheid van ethische uitspraken
= geen overgang mogelijk van beschrijvende kennis naar waarderend opvattingen
= geen overgang van ‘zijn’ naar ‘moeten’
- Ethische uitspraken drukken geen eigenschap / feiten uit, maar een goedkeuring of afkeuring van bepaalde feiten door ons psychisme
- Individueel hedonisme: af- of goedkeuren is gebaseerd op een associatie die vroeger is gevormd tussen zulke feiten en een ervaring van lust of onlust
- Sympathie: het lange –termijn geluk van de medemens voor onszelf als lustvol ervaren
Uitspraken waarin we iets ‘goed’ of ‘kwaad’ noemen, kunnen afgeleid worden uit feiten, die eventueel wetenschappelijk kunnen worden vastgesteld
Wat mensen ‘goed’ en ‘kwaad’ noemen is afhankelijk van een aantal factoren:
- Maatschappij
- Tijdperk
- Sociale groep
- Opvoeding
Waarde – oordelen zijn volkomen betekenisloos: ethische uitspraken drukken enkel en alleen de emotieve houding van de spreker uit
- Traditionele theologisch denken = waardeloos
- Opstellen van begrippensystemen = onmogelijk
- Begrip ‘substantie’ = betekenisloos
- Theologie en metafysica zijn te verwerpen
- Ethica en natuurwetenschap = aanvaardbaar MAAR: geen onderling verband + fundering berust in laatste instantie op neigingen van het menselijke psychisme
Zijn nodig om te kunnen beweren dat zaken bestaan (in ons bewustzijn)
- Alle kennis = kennis van secundaire kwaliteiten
- Voor alles geldt dat het bestaat, enkel en alleen als het wordt waargenomen
- Enkel van onze voorstellingen (ideas) kan worden beweerd dat ze werkelijk bestaan
Problematiek
Verre van eenvoudig om aan te tonen dat er inderdaad een verschil bestaat in ‘objectiviteit’ of ‘realititeitswaarde’ tussen bijvoorbeeld een regenboog enerzijds, en de maan anderzijds
(regenboog = voorwerp dat niet kan bestaan zonder dat het wordt waargenomen)
- Waarnemingen = voorstellingen die we aan God te danken hebben
- Buitenwereld bestaat (ook zonder dat hij door mensen wordt waargenomen) omdat God zorgt voor het bestaan van dingen door ze voortdurend waar te nemen
- Wetenschap : houdt zich bezig met voorstellingen die regelmatig terugkeren en steeds opnieuw worden geassocieerd met andere voorstellingen
- God: maakte het mogelijk dat alle subjecten een aantal identieke voorstellingen hebben
= leer die zegt dat het enige wat bestaat de eigen geest is, en dat al het overige dat hij meent waar te nemen door zijn geest wordt ‘uitgevonden’
- Geen externe objecten
- Enkel ervaring van de voorstellingen
- Subjecten (mensen) zijn slechts een mentale constructie
“Zijn er behalve ikzelf nog andere subjecten die, net zoals ik, bepaalde ervaringen hebben, gedachten, wensen, verlangens, intenties..??”
- Ik ga ervan uit dat het plezier, de pijn en verlangens door andere subjecten op dezelfde manier ervaren worden zoals ik ze ervaar
zekerheid kun je hierover nooit hebben: blijft gevangen in je eigen perceptie
- Subjecten die ik rondom mij zie, kunnen robotten zijn, die zo geprogrammeerd zijn dat ze op sterk overtuigende wijze simuleren dat ze een ‘mind’ hebben
