• God bij Spinoza

Rede = datgene in de mens dat hem het dichtst bij God doet komen

• De Substantie

= God die de grondslag van de werkelijkheid is / het uitgangspunt van het axiomastelsel van de wereld

 inzicht in God = grondslag van ons denken

• Pantheïstisch godsbewijs

Oorzaken komen voort uit daaraan voorafgaande oorzaken

DUS: er moet iets zijn dat zich niet bevindt in deze keten van oorzaak en gevolg en zijn eigen oorzaak bevat (causa sui) (anders zou er immers niets kunnen bestaan)

= de substantie

- Slechts 1 substantie

- is oneindig

- is eeuwig

• Attributen

= oneindig aantal zijnswijzen waarin de substantie zich uitdrukt

 Wij kennen er 2 : - het denken

- het uitgebreide

 concrete zaken rond ons + denkende wezens = modi die met volstrekte noodzakelijkheid voortvloeien uit de substantie (God)

• Mind / body – probleem

Descartes: dualisme

Spinoza: parallellisme tussen denken en materie > denken en uitgebreidheid zijn noodzakelijke uitingen van dezelfde substantie, zij het in 2 verschillende attributen van God, dus kan er geen conflict zijn

• Pantheïsme

Alles vloeit met noodzaak voort uit de substantie  wereld en God vormen een eenheid

Gevolgen: - zonder schepping is God niet volledig

- God en Natuur zijn synoniemen

- God is geen persoon: kan niets anders doen dan wat met noodzakelijkheid uit zijn wezen voortvloeit

Christenen: zien zijn leer al vlug als een vorm van atheïsme

• Positie tegenover de Bijbel

Bijbel ≠ wijsgerig / wetenschappelijk werk dat kennis over de wereld bevat

= verzameling van historische teksten

• enige niet historische boodschap

= oproep tot liefde voor de naaste en voor God

 als bepaalde bijbelpassages niet houdbaar blijken, moet niet het verstand zich onderwerpen, maar moet de Bijbel tot zijn ware dimensies worden herleid!

• Durf van Spinoza

Plooit zijn reden niet naar het godsbeeld dat hij had, maar plooit zijn godsbeeld naar zijn redelijk inzicht.

 inzicht in de wereld en zin van het menselijk bestaan worden op dezelfde wijze afgeleid

• Ethica

= leefregel voor het handelen

• Deterministisch

Binnen determinisme  gradaties van autonomie

Mens

= wezen met een sterk verhoogde graad van autonomie  bezit vorm van gedetermineerdheid die in grote mate vanuit hemzelf komt en minder van buitenaf (zoals bij dieren / levenloze objecten)

• Ethisch ideaal

= verhogen van de autonomie / zelfrealisatie

- Impliceert verhoogde activiteit (passiviteit = onderwerpen aan factoren van buitenaf)

- Redelijk denken = hoogste vorm van autonomie die een mens kan bereiken

- Hoogste ethische waarde = het verkrijgen van inzicht in de hoogste werkelijkheid, dat wil zeggen God als noodzakelijke oorzaak van alles

• Vrijheid

= volgens dit inzicht leven en zich niet door passies laten beheersen

- Ware geluk: begrijpen dat al het angstwekkende in de wereld voortvloeit uit God  vanuit het standpunt van de eeuwigheid is alles wat gebeurt goed

- Ultieme geluk = liefde tot het eeuwige, oneindige en onveranderlijke wezen

• Staatsvisie

• Mechanicistisch

de samenleving bestaat uit groepen en mensen met allerlei belangen, die kunnen worden voorgesteld als krachten die op elkaar inwerken

• Conclusie

Natuurtoestand blijft voortbestaan: mensen zijn egoïstische wezens, ook als ze in staatsverband leven

 het is onverstandig om alle macht in de handen van 1 persoon te leggen

 verdedigt democratie als enige staatsvorm waarbinnen de verschillende krachten binnen de samenleving in evenwicht kunnen worden gebracht

 tolerantie tegenover ideeën is nodig:

- macht van de staat is beperkt

- meningen kunnen niet worden afgedwongen

- elke poging tot het onderdrukken ervan zal onvermijdelijk contraproductief werken

• Algemeen

- Fransman (1596 – 1650)

- Opgeleid in de scholastieke wijsbegeerte

- Wilde wiskunde overhevelen naar de filosofie: axioma’s en begrippen die helder en aanvaardbaar zijn  deductieve stellingen

• 1^ste uitgangspunt: vertrekken vanuit zekerheden

• ‘methodische twijfel’

- bedoeling = van een ontwijfelbaar standpunt vertrekken

- gevolg: * afstand doen van alle ‘gangbare’ opvattingen

* geen externe autoriteit meer aanvaarden

• “Cogito ergo sum”

Postuleerde het bestaan van een ‘res cogitans’ (= denkende / kennende object)

• 2^de uitgangspunt: het bestaan van God

“Ik kan mij een voorstelling vormen van een volmaakt wezen”

“ Het is volmaakter te bestaan, dan om niet te bestaan

DUS: “Dat volmaakt wezen waarvan ik mij een begrip kan vormen moet per definitie bestaan, want anders zou het niet volmaakt zijn.”

= ontologisch godsbewijs

• 3^de uitgangspunt: het bestaan van de buitenwereld

Ruimtelijke wereld = ‘rex extensa’

- we bezitten hierover “idées claires et distinctes”

- op zich bieden deze ideeën geen garantie dat ze op gepast wijze de werkelijkheid uitdrukken

- Descartes stelt dat God ons deze ideeën heeft ingeprent en dat een volmaakt wezen ons niet zal bedriegen

• Nativisme

= opvatting dat de menselijke geest over aangeboren ideeën beschikt, die toelaten om een klare intuïtie te hebben over de principes die als grondslag moeten worden genomen, zowel om de wiskunde als om de natuurkunde op te bouwen

Verband met Plato

Plato verbaasd zich erover dat een slaaf die ongeschoold is toch een meetkundig vraagstuk kan oplossen  mensen aangeboren ideeën doen aanspreken door goeie vraagstelling

• Dualisme

= opvatting dat er twee gebieden of substanties bestaan in de werkelijkheid:

- stoffelijke / uitgebreide  volgens wetten van meetkunde en mechanica

- geest  denken / bewustzijn

• Monisme

= opvatting dat alles te herleiden is tot één soort werkelijkheid, materie of geest, maar niet beiden sam

• Mechanicisme

= opvatting dat in de stoffelijke wereld, waaronder ook dieren en het menselijk lichaam, alles volgens mechanische wetten verklaarbaar is

- Aanleiding tot anatomische ontdekkingen (cf. ontdekking van de bloedsomloop met hart als pomp door Harvey)

- Maakte veel ophef

- Interesse in het totaalbeeld

- Droeg bij tot: * despiritualisering van de wereld

* bestrijden van het bijgeloof

* verdwijnen van de heksenwaan

• Zwakheden van het rationalistisch mechanicisme

• Als kennistheorie

Niet in staat onderscheid tussen wiskunde en natuurkunde duidelijk te maken  vooral het statuut van de natuurkunde kwam onvoldoende naar voren

• Als metafysica

Dualisme = zeer moeilijk houdbaar

 mind / body – problematiek: als geest en materie twee verschillende zijnsvormen zijn, hoe kan het ene dan inwerken op het andere?