bronnen van het recht in de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd
gewoonterecht
- vormen van rechtspraak
- privaat: tussen de burgers onderling: familierecht, erfrecht, …
- publiekrecht: m.b.t. burgers en overheid
- feodale of leenrecht: zowel privaat- als publiekrechterlijk
- kenmerken
- niet-geschreven recht
- door usantiën (gebruiken) en herhaaldelijke handelingen
- in het openbaar geüseerd of in de praktijk gebracht
- zonder tegenspraak van de grote meerderheid van de gemeenschap
- geprescibeerd of verjaard
- bewijs van de gewoonte
- turbeonderzoek
- door middel van ondervraging
- twee gelijklopende turben waren bindend
- opvolger van godsoordeel
- wijsdommen
- periodieke afkondigingen van gewoonteregels
- tijdens de jaargedingen
- schriftelijk
- hoofdvaart
- raadplegen van een rechtbank door een andere rechtbank
- optekening gewoonterecht
- rechtsboeken of coutumiers: officiële optekening van gewoonterecht
- door Karel V
- geheime raad, vanwege de provinciale raden
- homologatie van de gewoonterechten en herafkondiging
- voordelen
- recht beter kenbaar
- rechtsleer
- nadelen
- minder flexibel
- gemeenschap verliest
wetgeving
- vorstelijke ordonnanties (algemene draagwijdte)
- privileges
- repressief
- uitdrukking van de onmacht van de vorst
- het resultaat van een compromis tussen vorst en onderdanen
- keuren
- gekozen recht (ó bevolen recht)
- openbaar leven in een stad of plattelandsgemeenschap
- lokale of regionale magistraten
- voorgeboden (Gent)
- hallegeboden (Brugge)
vorstelijke wetgeving: de ordonnanties
definitie
- alle voorschriften die uitgaan van de landsheer
- die gedurende langere tijd van toepasing zijn
- en een algemene draagwijdt hebben
terminologie
- ordonnantie, edict, statuur,open brief, gebod, verbod, placcaet
- placcaeten werden geafficheerd
uitvaardiging
- door de geheime raad
- door de provinciale raden, met specifieke regeling voor Brabant (handtekening kanselier)
totstandkoming
- intensief overleg
- inwinnen van raad bij andere centrale regeringsinstanties, vliesridders, …
naleving
- zwakke politiediensten bv. bij het bloedplakkaat
- de werkelijke praktische toepassing ó de wettelijke theorie
de staat heeft twee monopolies
- legitieme gewelduitoefening
- belastingsmonopolie
- vrij recent komt daar rechtspraak bij
- drukt de werkingskosten
- het streven van de staat
bronnen van bestuurlijk-administratieve aard
bestuur op supra-centraal niveau
Spaanse instellingen
- Spaanse Raad van State
- consulten, adviezen of Vorträges met apostilles (marginale noot)
- rapporten
- brieven van diplomaten, militairen, …
- Hoge Raad voor de Nederlanden en Bourgondië
- consulten en brieven
- toekenning adellijke titels
- Raad van financiën en Rekenkamer
- kost van oorlogsvoering e.d.
Oostenrijkse instellingen
- Geheime Conferenz en Staatsrat: consulten, brieven en rapporten
- Hoge Raad voor de Nederlanden te Wenen en Hof- und Staatskanzlei
- Berichte uit de centrale regeringsdiensten in Brussel
- Weisungen van de kanselier
- Vorträge van de hoge raad
- Hofkammer: financiën
bestuur op centraal niveau
de Raad van State
- benoemingen
- consulten, op verzoek van de onderdanen
- verslagen van vergaderingen
de Geheime Raad
- wetgeving
- administratie van kasselrijen, steden en dorpen
- benoemingen van notarissen, deurwaarders, landmeters
- handhaving van de openbare orde
- procesdossiers en vonnissen
- …
Secretarie van State en Oorlog
- briefwisseling van de landvoogd
- militair en staatkundig
de Raad van Financiën
- complementair aan het bestand van de rekenkamers
- terreinen
- domeingoederen
- bede- en subsidie-inningen
- afsluiten van leningen
- economische politiek
- controleren van lagere bestuursechelons
- centrale staatsuitgaven
- douane- en licentiehandel
rekenkamers
- bestuurlijk, financieel-controlerend en gerechtelijk
- rekenkamer van Vlaanderen: controle centrale staatsuitgaven
- bestuderen a.d.h.v. Aerts (E.). Geschiedenis en archief van de rekenkamers
de jointe voor besturen en subsidiezaken
- toezicht gewestelijk en lokaal financieel beheer
- inspectiereizen
bestuur op gewestelijk of provinciaal niveau
de gewestelijke raden
- rechtspraak
- bestuurlijk vlak
- controle op de ondergeschikte besturen
- krachtmeting tussen kerk en sterk: amortisaties
taks op recent aangeschafte goederen in dode hand van de kerk
de gewestelijke staten
- via de stadsarchieven van de hoofdsteden
- competenties
- toestaan of weigeren van vorstelijke beden en subsidies
- organisatie van de belastingsinning
- beheer van de financiën
- uitvoering openbare werken
- inkwartieringen van en levering aan troepen
- zorg voor de volksgezondheid
- stimulering van handel en industrie
- initiatief tot de beden en subsidies
- instructie
- presentatie
- acceptatie
- op het platteland
- transport van Vlaanderen: verdeling van de beden op het platteland
- uytsendt van boven
- verandering van transportaandeel
- in vermindering brengen van kosten uit militaire opeisingen
- vermeerdering van werkingskosten kasselrijen
- vermeerdering van prochiekosten
- gesloten steden vs. platteland
- gesloten steden
- rechtstreeks uit stadskas
- gespijsd door indirecte belastingen: accijnzen,ongeld, maletôte, …
- platteland
- directe belastingen
- op het bedrijf
- negotiatie: inkomst uit kleinhandel
- gestaethe”de of ryckdom: op eigendom en grondinkomsten
bestuur op plaatselijk niveau
- door schepenbank
- W. Prevenier en B. Augustyn: De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Vlaanderen tot 1795
- R. Van Uytven, C. Bruneel, H. Coppens en B. Augustyn: De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Brabant en Mechelen tot 1795
