De Vries: vooral economische geschiedenis, Universiteit Berkeley, Nederlander, 1984 ‘European
Urbanisation’, ‘Economische groei in Nederland’ (met Ad van der Woude)
Frankrijk meest aantal inwoners in de vroegmoderne tijd
Zuidelijke Nederlanden: 1500: 1,25 miljoen, 1800: 3 miljoen
Stijging vooral in de 18de eeuw
Demografie
= discipline die zich bezighoudt met het bestuderen van de omvang, de samenstelling en de
ruimtelijke verdeling van de bevolking
Historische demografie = (veranderingen van) die fenomenen in de tijd
Externe demografie
o Reconstrueren en natellen van de bevolkingsevolutie
o Statistische bronnen, weergave op 1 bepaald moment bv. Volkstellingen
Interne demografie
o Studie van de eigenlijke gedragspatronen van een bevolking (geboorte, huwelijk, sterfte
en migratie)
o Dynamische bronnen bv. Parochieregisters, registers burgerlijke stand
Begrippen
o Componenten
o geboorte vruchtbaarheid
o huwelijk nuptialiteit
o sterfte mortaliteit
o migratie
o Resultanten
o natuurlijke groei: geboortecijfer – sterftecijfer
o reële groei: natuurlijke groei - migratiesaldo
Bevolkingsevolutie Europa
o er is een verdubbeling van de bevolking tot aan de vroegmoderne tijd; 1000-1500
o verdubbeling tot aan de nieuwste tijd: 1500-1800
o verviervoudiging in de laatste 200 jaar: bevolkingsexplosie
o 1348: zwarte dood
o 1500-1550: terug niveau van voor de epidemie
o 16de eeuw: stijging
o 17de eeuw: stagnatie
o 18de eeuw: stijgende lijn
o Daarna hele scherpe stijging
Qua aantallen zeker niet
Voor grote delen van het rijk zeker niet.
Qua organisatie misschien wel:
o grote en middelgrote ondernemingen in alle sectoren gebruiken slaven in sleutelposities
(zowel in verantwoordelijke als in (delicate) executieve posities)
o Groot aantal vrijgelatenen.
=> versterkt positie eigenaar / zaakvoerder
In alle mogelijke sectoren/ beroepen:
o ongeschoolde arbeidskrachten (vaak verhuurd door hun meester), dienstpersoneel,
ambachtslieden, handelaars, winkeliers, leraars …
o Mijnen:
· Zeer zwaar werk, gevaarlijk, ongezond
· Slavernij is de regel (vaak veroordeelden)
· Uitgestelde doodstraf.
In alle mogelijke verhoudingen
o geketend, als hulpje van de meester, als assistent van de meester, als
vertegenwoordiger, als gerant van een winkel, …
o Opmerkelijk: veel vrijgelatenen lijken hun meester op te volgen => vrijgelatenen van
vrijgelatenen
Niet overal !
o Italië: courant <=> Grieks-Romeins Egypte: uitzonderlijk
Soorten:
o ‘chattel slavery’: grote groepen, geketend, sterk repressief : in sommige periodes heel
belangrijk (bv. Romeinse ‘latifundia’ late Republiek) ; maar doorgaans uitzonderlijk, want
niet erg rendabel (hoge kosten bewaking, weinig gemotiveerd, Lange periodes van
inactiviteit (buiten oogstmaanden
o ‘familia rustica’: groep slaven op middelgrote domeinen (villa rustica): o.l.v. slaafopzichter
en ‘procurator’ (meestal vrijgelatene). Doen alles, worden in drukke periodes
aangevuld met seizoensarbeiders. Relatieve vrijheid, soms slavenhuwelijken, kinderen.
o Pachter-slaven (‘servi quasi coloni’): krijgen pachthof als ‘peculium’ en mogen dit voor
eigen rekening bewerking in ruil voor betaling van pacht => voordeel voor de meester:
‘pachter’ kan niet weg en totaal onderworpen
· Je doet dit best niet als je domein te ver weg is om regelmatig op inspectie te
gaan.
© Als de meester van huis is dansen de slaven.
· Je doet dit best niet in een ongezonde omgeving.
© Ze gaan dan veel te snel dood.
© En je investering is naar de maan.
© Je neemt beter vrijen dan en laat ze voor een hongerloon werken. Als ze
doodgaan neem je nieuwe aan.
Rendabiliteit:
o Nadeel eigenaar: slaaf vertegenwoordigt investering: moet worden aangekocht of
gekweekt => kost geld
o ~ randvoorwaarden: prijs van slaven (~ aanvoer), type van exploitatie (ideaal: extensieve
landbouw / veeteelt), …
· overal blijft ruimte voor vrije boeren, pachter, landarbeiders
Groot verschil met andere culturen : slaven geen etnische/raciale groep => onherkenbaar van
vrije personen
Konden / werden vaak vrijgelaten
Griekse steden: krijgen status van ‘vreemdelingen’ (‘metoiken’): geen burger maar wel
bescherming van de wet
Rome: vrijgelatene van een Romeinse burger, is zélf volwaardig Romeins burger
o Weinig beperkingen: mag geen politieke ambten bekleden, is vroegere meester ‘respect’
verschuldigd, …
· Men mocht geen magistratuur opnemen.
· Kinderen wel.
o Hoeveel vrijgelatenen ?
o Onbekend. Zowel in Griekse als Romeinse cultuur is vrijlating courant => veel (1 op 3 ???)
· Slaven motiveren, zeker als ze in belangrijke functies zitten.
· Als je goed werkt, dan laat ik je misschien wel vrij.
· Mensen een toekomst, perspectief geven.
· Handboek landbouwbedrijf.
© Als je slavin vier kinderen krijgt mag je ze vrijlaten.
© Je hebt er namelijk vier slaven bij voor de prijs van één.
© De slavin gaat toch nooit weggaan van haar kinderen.
