• Godsdienstvrijheid als individueel recht = centraal
• Aanloop naar de Verlichting
  • Godsdienstvrijheid losgekoppeld van grondgebieden en hun heersers
  • 17^eE, Nederland & Engeland = pleidooien in die richting
    • Brief over Tolerantie – Locke (1689)
      • Ineffectief om mensen een levensbeschouwing dwangmatig op te leggen
      • Enkel ‘aansporen, vermanen en raad geven’
      • MAAR nog steeds selectieve aanzet
      • WANT samenleving kan geen katholieken/atheïsten tolereren
    • The Act of Toleration – Engelse parlement (1689)

• Enkel van toepassing op allerlei protestantse groeperingen

Pas sinds Amerikaanse Onafhankelijkheidsverdragen (1776)/Franse Déclaration des droits de l’homme et du citoyen (1789)  godsdienstvrijheid deel van mensenrechtenverdragen en constituties voor liberaal democratische staten

• Religieuze eenheid binnen 1 politieke gemeenschap = nodig
• Ausburg/Westfalen  ‘godsdienstvrijheid’ aan de vorst en grondgebied
• Geen individuele vrijheid
• = Extern pluralisme ( nog geen intern pluralisme)
• Milletsysteem – Ottomaanse rijk(extern pluralisme)
  • Belangrijkste geloofgemeenschappen = bestaansrecht, MAAR gescheiden
  • Elk eigen rechtsysteem (religieuze aangelegenheden, huwelijk,…)
  • Een vorm van pluralisme MAAR ook een vorm van apartheid
  • Hiërarchisch systeem (moslims hoger, meer rechten)
  • Bekeringen tot andere religies ≠ toegelaten

• Lange tijd: idee  mensen moeilijk met anders/niet-gelovigen samenleven binnen 1 sociaal-politieke ruimte
• Politieke machthebbers + godsdiensten  handen in elkaar  religieuze intolerantie + ‘godsdienst’oorlogen (= politieke motieven ten grondslag)

11 verdragen
Verdrag van Münster

• Erkent autonomie Republiek der 7 Verenigde Nederlanden (hoewel officieel deel HRR)
• Officiële gereformeerde staatskerk in Republiek
• Alle katholieke goederen aan overheid geleverd
• Katholieken moesten zich in ‘schuilkerken’ terugtrekken

• Diensten mochten
• MAAR kerken mochten er langs buitenkant niet als kerk uitzien

• Belangrijk voor ontstaansgrens België – Nederland  toenmalige frontlijn Spanjaarden / opstandelingen

MAAR Vrede van Westfalen verandert weinig in de idee/concretisering van levensbeschouwelijk pluralisme

• Wel al een 1^e stap naar individuele godsdienstvrijheid binnen RR
• MAAR Europa = voornamelijk mono-religieuze politieke ruimtes