Willem II en de Europese machtsverhoudingen 1648-1672

De gelijkwaardigheid van protestant en katholiek, de zelfstandigheid van de Duitse vorsten en de onafhankelijkheid van de Republiek waren na 1648 geen twistpunten meer. Het nog ouder conflict, dat tussen Frankrijk en Habsburg duurde voort en zou in 1659 met de vrede van de pyreneeën bezegeld worden. Frankrijk kwam als grote overwinnaar uit dit conflict.

In Engeland was de monarchie van de Stuards vervangen door de republiek van Cromwell. Deze krachtige, zelfbewuste republiek zou zijn vooraanstaande plaats in de internationale politiek terug opeisen.

De Republiek diende in deze gewijzigde verhoudingen haar positie nader te bepalen. Ze had economisch een voorsprong maar was vergeleken met Engeland of Frankrijk, een kleine oppervlakte en een kleine bevolking. Bovendien waren haar grenzen lang en moeilijk verdedigbaar. Het moest die voorsprong verdedigen tegenover twee landen die elk afzonderlijk sterker waren.

In 1647 was Frederik Hendrik gestorven en opgevolgd door zijn zoon Willem II. Willem wenstte de hervatting van de oorlog tegen Spanje, als echtgenoot van Maria Stuart, dochter van de Engelse koning Karel I wilde hij bovendien dat de Republiek steun gaf aan zijn schoonfamilie om Cromwell's republiek omver te werpen.

Holland wenstte nu er vrede heerste een flinke vermindering van de krijgsmacht. Toen de Staten-Generaal niet snel genoeg tot een besluit kwam besliste Holland zelf voortaan niet meer te betalen. Holland stond nu één tegenover zes in de Staten-Generaal, ofwel moesten de zes dan berusten ofwel moeste ze de crisis met geweld tot een oplossing brengen. Dat laatste was in 1618 gebeurd en gebeurde opnieuw in 1650. Willem II trok met een leger naar Amsterdam en dreigde met geweld. Holland gaf toe net als in 1618.

Willem II had in deze zaak de Staten-Generaal achter zich maar voor zijn andere plannen had hij dat niet. Een nieuwe crisis dreigde, ditmaal over de macht van de stadhouder, tot Willem in november 1650 stierf.