Voor het beginpunt van de Middeleeuwen zijn er verschillende mogelijkheden.

voor de archeologen is er een continuïteitsvraagstuk, namelijk als er sprake is van een
voortzetting antieke steden. Hiervoor zijn er een aantal zekerheden, zoals Rome en
Marseilles, en een aantal twijfelgevallen, zoals Bergen-op-Zoom en Trier (de
bisschopssteden).
Het ontstaan van nieuwe steden verloopt in verschillende fasen. Tussen de Loire en de
Rijn en in Noord-Italië verloopt de verstedelijking veel sneller dan bijvoorbeeld in
Nederland. Voor de Nederlanden onderscheidt Rutte in 2005 9 verschillende
middeleeuwse stadslandschappen.
1/ oudste stedelijke nederzettingen (11e-12e
eeuw)
2/ steden vanaf tweede helft 12e eeuw
3/ Vlaams-Zeeuwse havensteden (12e-13e eeuw)
4/ steden door landsheerlijke stedenpolitiek en
stadsplanning (ca. 1200-1270)
5/ Hollandse steden (13e eeuw)
6/ laatmiddeleeuwse nieuwe steden (1270-
1400)
7/ havensteden in het Westen (1270-1400)
8/ steden in het Oosten (14e eeuw)
9/ Friese steden (14e eeuw)