Ockham en het debat over de universalia

Universaliavraagstuk:

wat is de status van de categorieën waarin men afzonderlijke wezens of objecten onderbrengt?

• Realistisch:

er bestaat ergens een prototype van elk wezen/object. Deze theorie gaat voornamelijk terug op Plato (materiële wereld <-> vormenwereld). Dit realisme had vooral via de neoplatonisten grote invloed op het christelijke denken. Zo had God volgens hen voor de schepping al de dingen in zijn geest bedacht, waardoor de huidige werkelijkheid daar slechts een onvolmaakte afspiegeling van is.

• Gematigd realistisch:

dit was de theorie van Aristoteles, die algemeen aanvaard was op het gebied van de logica. Volgens hem bestonden de vormen slechts in het concrete, stoffelijke. De categorieën waren dus slechts representaties van de natuurlijke orde in de werkelijkheid zelf.

• Nominalistisch:

de universalia zijn slechts taalkundige constructies, benamingen. Dit standpunt werd pas echt naar voren gebracht door Roscellinus, een scholaster te Compiègne.

De discussie

- Als reactie op Roscellinus formuleerde Abélard een gematigd realistisch compromis. Hij gaat niet zo ver als Aristoteles, maar komt er wel aardig in de buurt van. Dat is zeer opmerkelijk want er was geen rechtstreekse kennis van Aristoteles in die tijd (Metafysica, zijn bekendste werk in dit opzicht, was nog niet gekend).

- De eerste die tegen Abélard durfde in te gaan was Ockham

* concludeerde dat in de buitengeestelijke werkelijkheid enkel afzonderlijke dingen bestaan in een eindeloze diversiteit.

* Universalia waren dus, zoals Roscellinus al stelde, taalkundige fenomenen

* geen ontologische relaties te onderkennen tussen de dingen en de universalia

* wetenschap gaat dan ook niet over de afzonderlijke dingen in de werkelijkheid, maar wel over de geldigheid van uitspraken dingen die met behulp van het menselijke begripsvermogen in proporties zijn vervat (solae proportiones sciuntur)!