Observantisme en nieuwe lekenbewegingen

Roep naar restauratie binnen kloosterwezen

• bij verslapping kwam een reactie op gang, gericht op terugkeer naar uitgangspunten => dit reactionaire streven = observantisme à nieuwe golf vanaf 2^de helft 14^de e in alle orden
• ging vaak gepaard met typische vorm v. afscheiding: niet breken met orde maar wel apart houden v. niet-observante kloosters
• observante kloosters verenigen zich in congregaties met gemeenschappelijke afspraken + controle op naleving leefregels
• naast zuivering kloosterwezen ook andere positieve resultaten: late Middeleeuwen bood een draagvlak voor kritiek op kloosterwezen i.d. lekenmaatschappij + antiklerikale kritiek in het algemeen à Boccacio: Il Decamerone

Observantisme en nieuwe conventen

observantisme wist de negatieve houding, waarbij aantal intredes en omvang schenkingen afnam, ten dele weer te keren à ordes die zich streng aan hun regel hielden (zoals kartuizers) werden beloond en kenden enorme bloei i.d. 15^de eeuw

• 1350-1500: stichting talrijke nieuwe conventen (congregaties binnen bestaande orden) & zelfs oprichting nieuwe orden (birgittinen, colettinnen, hiëronymiten, jesuaten, theatinen)
• rijk en gevarieerd kloosterlandschap, vooral in verstedelijkte gebieden
• slechts mogelijk danzij financiële steun vermogende leken & seculiere geestelijken

Lekenbewegingen

mensen voor wie subsidiëring niet ver genoeg ging besloten zelf een geregeld religieus leven te gaan leiden à parallel met 12/13^de e. toen de drang leidde naar authentieke chr. levenswijze tot oprichting v. religieuze orden en vorming v. lekenbewegingen (wel religieus leven maar geen gelofte of afzondering: begijnen, 3^de orde fransiscanen & dominicanen)

• groot succes begijnen in Ned,Rijnland: 1230-1320:200 hoven/conventen: elk +/- 15 leden
• vestigden zich a.d. stadrand in kleine huisjes aan besloten hof met eigen kapel/kerk
• meesteres of priores heeft de leiding en er is een reglement van interne orde
• grote verblijven en dienstgebouwen voor gemeenschappelijke activiteiten
• leefden v. spinnen & bordurenà conflict met ambachtsgilden: ‘oneerlijke concurrentie’
• Geert Groote kwam kort na 1370 tot inkeer en legt zich een streng zedelijk & devoot leven op à preken tegen de laksheid van de geestelijkheid

Congregatie van Windesheim

oprichting congregatie v. Windesheim (observante vereniging v. conventen v. augustijner kanunnikken) + oprichting vrome lekenbeweging met eigen huizen, broeders & zusters des gemenen levens à sterke uitstraling tot in Rijnland

• belangrijkste missie: schrijven, vertalen, kopiëren of comprimeren v. religieuze teksten in de volkstaal waarvan de lectuur de individuele vroomheid moest ondersteunen
• op grote schaal geproduceerd in eenvoudig uitgevoerde, goedkope boekjes
• John Wyclif: zijn Engelse beweging v. lollarden was niet meer acceptabel voor de Kerk

Binnen de Kerk

binnen de Kerk is er alleen een directe relatie tussen God & gelovigen, er is geen bemiddeling v. geestelijken, sacramenten of heiligen nodig

• Engelse vertaling van de Bijbel (de enige bron v. chr. waarheid) à volkstaal!
• op grote schaal & in groot tempo vermenigvuldigd à stimuleerde Eng. alfabetisering
• in het algemeen: alfabetisering & religieuze bewustwording: lees- & kopieercultuur v.d. Moderne devotie
• naarmate de lollardenbeweging meer gedragen ging worden door lage geestelijke & autodidacte leken radicaliseerde ze ook à fel antiklerikalisme ging boventoon voeren

Opstand

na een opstand tegen de vorst werd de beweging ondergronds gedreven en belandden vele lollarden op de brandstapel of aan de galg

→ toch wist de beweging tot de Reformatie in ZO-Eng. te overleven door sympathie v. geschoolde ambachtslieden + kerkelijke autoriteiten werden laks in vervolging