De versterking van het conservatisme België sinds 1830

Terwijl de liberale machtspositie meer afbrokkelde in de periode 1847-1870 kreeg conservatieve partij weer meer gestalte door vooral de steun van traditionele elites en de kerk. In 1878 werd de nationale Federatie van Katholieke Kringen en Conservatieve Verenigingen opgericht om meer invloed te verwerven over de arrondissementele kiesverenigingen en de parlementaire rechterzijde.

De conservatieven wisten hun aanhang te verruimen. In de jaren 40 en 50 had ze vooral macht op het platteland en in de kleine steden maar geleidelijk wonnen ze ook stemmen in grote steden, bij gegoede en kleine burgerij. In de jaren 60 kwam een meer volkse en democratische stroming binnen de partij op en verzwakte dan ook de politieke tegenstelling tussen stad en platteland.

De conservatieve ideologie kenmerkte zich door een romantisch, pragmatisch traditionalisme, respect voor historische instellingen en de integratie van het individu in sociale verbanden. De conservatieven waren voorstanders van een samenleving met intermediaire structuren als bindmiddel tussen burger en staat en de speciale plaats van de kerk in de samenleving.

M.b.t. de plaats van de kerk en het confessioneel karakter kwam het tot een tegenstelling tussen liberaal-katholieken, die vooral in stedelijke kringen en politieke notabelen talrijk waren, en ultramontanen die een grote aanhang hadden in kerkelijke en adellijke kringen en het gewone volk. De eersten hadden een groot vertrouwen in de liberale instellingen en zagen de partij als gematigd, centrumgericht en tegelijk steunend voor levensbeschouwelijke neutraliteit en vrije werking van de kerk. De ultramontanen waren meer anti-liberaal en gezagsbevestigend en wilden vooral een katholieke partij en staatssteun voor de kerk. Hun beweging werd sterker door invloed van Pius IX en het laïciserend beleid in België. De conservatieve partij zou een ware vorm als katholieke partij krijgen in de late jaren 80.

De katholieke Kerk die de voornaamste steun voor de partij was won weer aandacht door de katholieke revival als gevolg van de herwonnen vrijheid en het antiklerikaal beleid van de liberale regeringen. Zij ontwikkelde een sterke organisatie, met een zekere gettomentaliteit, door cultuur –en ontspanningsverenigingen en de uitbouw van confessionele scholen. Het anti-modern attitude in de cultuursfeer was te zien aan de literatuur van Gezelle, het neothomisme, de kerkmuziek en de neogotiek. Er werden ook steeds meer verenigingen georganiseerd in een niet-kerkelijke sfeer.

Door het censuskiesrecht oefende de volksklasse nog geen rechtstreekse invloed uit en stemden de conservatieven hun beleid tussen 1870 en 1878 en na 1884 vooral af op de stedelijke burgerij. Zij rekenden ook op de haute finance en de zakenwereld en hadden nagenoeg dezelfde economische en buitenlandse politiek als de liberalen. Leopold II bleef een grote invloed uitoefenen op het buitenlands beleid en kreeg zelfs de ruimte voor een uitgebreide en persoonlijke koloniale politiek.