De Hollandse regenten 1648-1672

Holland schafte na Willems dood de functie van stadhouder af, zo kon er ook over zijn macht geen discussie ontstaan. Willems postuum geboren zoon zou toch niet in staat zijn ambt daadwerkelijk te vervullen. Ook alle gewesten die gewoon waren hun stadhouder met Holland te delen besloten de functie vacant te houden. Deze periode wordt het eerste stadhouderloze tijdperk genoemd.

Het lag voor de hand dat de raadspensionaris van Holland de open plaats zou bezetten. Dat gebeurde ook vanaf 1653 toen de ambt toeviel aan Johan de Witt. Bijna twintig jaar lang trad hij op als daadwerkelijke regeringsleider. Hij bleef echter een betaalde dienaar van de staten van Holland en mocht de andere provincies niet in hun soevereniteit krenken.

Het eerste stadhouderloos tijdperk werd binnenslands gekenmerkt door de heerschappij van de regenten (de zgn. "Ware Vrijheid") en buitenslands door de handelsoorlogen.

Ware Vrijheid was het recht van de regenten meester te zijn op eigen grond en in eigen stad, die vrijheid werd nu niet langer ingeperkt door een stadhouder. De regenten wilden zich evenmin ondergeschikt weten aan de hogere eenheid van de Unie. Ze beschouwden iedere provincie volledig souverein.

Een typische regent was een lokale administrator wiens carrière zich volledig binnen de muren van zijn eigen woonplaats afspeelde. De regent moest aan een paar minimumeisen voldoen: aanzienlijke geboorte, bezit van eigen vermogen (om corruptie tegen te gaan), degelijke opvoeding en scholing en een tolerante levenshouding. Spinoza's leven is van dat laatste een treffend voorbeeld, toen hij stelde dat de bijbel het geopenbaarde woord van god zou zijn werden zijn geschriften verboden. Hij had de grenzen van de tolerantie overschreden maar toch werd hem tijdens zijn leven niets in de weg gelegd.