Constitutionele waarborgen 14e- 16e eeuw

In een drietal vorstendommen groeide de traditie om privileges en resultaten van krachtmetingen vast te leggen in documenten.

In het prinsbisdom Luik was deze traditie ontstaan in een sfeer van burgeroorlog. Na ieder gewapend treffen moest er een vredesakkoord gesloten worden. Naar aanleiding van iedere bisschopsverkiezing kwamen de partijen (de bisschop, het kapittel, het patriciaat & ambachtsgilden) tegenover elkaar te staan. Uit de vredesakkoorden kwam een bestuursvorm tevoorschijn, waarin de ambachtsgilden de stadsraad formeel in handen hadden. Hierop kwam protest, en er werd een controlelichaam ingesteld, de ‘raad der XXII’.

In Brabant ging het er iets vredelievender aan toe, de hertogen zochten steun bij de steden tegen de adel. Hiervoor vroegen de steden natuurlijk privileges in de plaats, om hun economische en bestuurlijke autonomie uit te bereiden. In vele opvolgingsgevallen was er twist, dit was ook het geval toen Hertog Jan II stierf, en zijn zoon minderjarig was. Toen dwongen de steden de inrichting van een controlelichaam af (de raad van Kortenberg), waarbij ze her recht hadden passief weerstand bieden indien het land niet goed bestuurd werd. Bij de dood van Jan III, sloten de adel en de steden een verbond uit angst voor buitenlandse inmenging en uit angst verdeeld te worden tussen de drie dochters van Jan III.

Ook in het Prinsbisdom Utrecht of het Sticht, groeide de traditie van standenoverleg. De Stichtse landbrief van 1375 was de meest volledige versie van deze standen privilegies. De standenvertegenwoordiging zou het toezicht houden op oorlogsverklaringen en bisschoppelijke ambtenaren die de landbrief zouden overtreden zouden terecht gesteld worden voor een rechtbank uit de standen. Toch kon bisschop Frederik van Blankenheim de bisschoppelijke macht consolideren en de invloedssfeer uitbereiden.