Buitenlandse en koloniale politiek 1870/1880-1918

Nederland was neutraal in de buitenlandse politiek. Er werden belangrijke bijdragen geleverd aan het volkenrecht door oa T.M.C. Asser en C. Van Vollenhoven. Rond de eeuwwisseling kreeg de gedachte vorm dat Nederland een Gidsland in de wereld was, waar politiek werd bedreven op morele gronden.

Er was een cultureel expansionisme dat ook waar te nemen was in de steun aan de boeren in Zuid-Afrika. Tot politieke steun tegen Engeland kwam het niet, uit vrees voor verlies van de koloniale bezittingen. Er werd ook culturele verwantschap gevoeld met de Vlamingen die uitgedrukt werden in het Algemeen Nederlandsch Verbond (°1898), maar voor de politieke strijd van de Vlaamse Beweging had Nederland weinig belangstelling. De diplomatieke verhouding bleef sinds 1839 koel en afstandelijk.

Aan de internationale politieke wedloop voor nieuwe koloniën wou Nederland niet meedoen, maar het beleid voor de Indonesische archipel had kenmerken van modern imperialisme. Dit was een intensievere bemoeienis met politiek, bestuur en cultuur. Bestuurlijk vestigde het Nederlandse gezag zich tot de uithoeken van de archipel. Ook de particuliere ondernemingen hadden behoefte aan een effectieve gezagsuitoefening. Deze machtsexpansie leidde tot gewapende conflicten met de inheemse bevolking die zelfstandigheid gewend waren. In Atjeh werd van 1873 tot 1903 gevochten tot J.B. Van Heutsz het pacificeerde.

Cultureel streefde men naar het behoud van de eigen inheemse culturen die werden bestudeerd door Van Vollenhoven en C. Snouck Hurgronje. Anderzijds wou men ook moderne ontwikkeling om grotere welvaart te verkrijgen. Dit leidde o.m. tot bevordering van het onderwijs. Deze ‘ethische’ politiek, zo officieel afgekondigd in 1901, was de Nederlandse variant van het moderne imperialisme. Deze politiek werd breed gesteund.