- Vereconomiseerde samenleving
- dominante plaats van de economie, alles draait om economie
- alle aspecten van de samenleving zijn verwoven; economie hangt bv. samen met religie (=alomvattend verbindende)
- ME: economie bestond niet als onafhankelijk geheel
○ bv. boer verkoopt producten goedkoper aan familieleden
○ bv. geen woekerrente: men mag niet te winstgevend zijn
- nu: rationeel gedrag, verkopen aan de meest biedende = vrije markt
○ Hoe? Door differentiatie: opsplitsing , verzelfstandiging van de economie
- The Great Transformation- Karl Polanya
○ In alle pre-industriële samenlevingen is het economisch leven sterk verwoven met andere dimensies (bv. religieus, politiek, sociale dimensies)
○ Individuen werden niet beschouwd als ‘economische actoren’ zonder meer
■ Bv. lijfeigenen: niet zomaar werknemer/arbeider maar er bestonden ingewikkelde sociale en politieke verhoudingen tussen heer en lijfeigenen die altijd (en dus ook tijdens economische transacties) een rol speelden
○ ontstaan van economisch subsysteem (=kapitalisme) : vrije markt
■ Geleidelijke evolutie
- Zuiver Economisch rationalisme is modern
○ Bestond niet in pre-industriële samenlevingen: economische motieven werden getemperd door andere motieven en ‘homo economicus’ , de mens die zuiver handelt op grond van economische motieven bestond niet; economische motieven waren verweven met andere waarden
■ Bv. Potlatch: winsten of voorraden werden feestelijk verspild of vernietigd, op arbeid werd neergekeken en financiële transacties stonden in een kwalijk daglicht
- Zorgt vor gelijkheid in macht, middelen : ‘evenwichtsmechanisme’: niet teveel accumuleren want dan komen er te grote verschillen in de maatschappij
■ Bv. ME: geen woekerinteresten
■ Bv. gedrag van Poolse aristocraten/landadel in de 17e eeuw
- Wetten van klassieke economie gingen daar niet op
- prijs => productie
○ + omgekeerd : prijs stijgen , productie dalen
- Verklaring door aristocratische mentaliteit: Poolse adel was niet geïnteresseerd in toename van winst maar zij wouden enkel een stabiel inkomen, dat hen toeliet te blijven leven zoals ze dat gewoon waren
- Wanneer de prijs van het rogge daalde, moesten ze dus meer verkopen om hun inkomensniveau op hetzelfde peil te houden
- = traditioneel economisch handelen (ik wil een goede opbrengst van de ‘homo economicus’): ik doe zoals het voor mij voorgedaan is
○ Traditioneel economisch denken ‘irrationeel’
- Ontstaan van vrije markt in het Westen heeft dit veranderd
○ Ontstaan van een economische sfeer, afgebakend van de rest van de samenleving
○ Eerste vorm: handelskapitalisme uitbreiding economisch sfeer tot productie sfeer
■ Gevolg: afschaffen van gilden en ambachten: belemmeren vrije markt
■ Gevolg: hoge vlucht van manufactuurkapitalisme (17e – 18e E) en later van industrieel kapitalisme (19e E – 20e E)
○ Aangezien geen enkele samenleving kan bestaan zonder ‘materiële reproductie’, gingen al de andere domeinen van het maatschappelijk leven afhangen van dit verzelfstandigde economisch systeem
■ Economie werd dominant
■ Marxistische theorie: geformuleerd in de doctrine van de economische onderbouw
- ontstaan van economisch subsysteem (=kapitalisme) : vrije markt
- Huidige dienstenmaatschappij als ‘totaalkapitalisme’
○ Huidige maatschappij: overgang van industriële naar dienstenmaatschappij (= tertiair)
■ = samenleving waar een groot deel van de werkende bevolking is tewerkgesteld in de dienstensector en nog slechts een minderheid werkt in de industrie (secundaire sector)
○ Deze evolutie heeft belangrijke maatschappelijk gevolgen
○ Alles wordt herleid tot handelsobject: veralgemeende commodificatie
■ Nieuwe activiteiten of activiteiten die tevoren nog niet in de economische sfeer slagen, gaan nu wel in die sfeer terecht komen
- Bv. onderwijs, gezondheidszorg, cultuur, informatie
- Zowel laaggekwalificeerde werkzaamheden (bv. kinderoppas) als gekwalificeerd werk (juridische en medische en financiële diensten) met gebruik van geavanceerde technologie (informatisering en telematica)
- Michel Beaud: dienstenmaatschappij wordt gekenmerkt door ‘totaalkapitalisme’; alles wordt een handelsobject en is koopbaar, heeft dus een prijs
○ Menselijk lichaam: hygiëne en medische verzorging, handel in bloed, organen en nageslacht
■ Doel: genetische beheersing van het bestaan
○ Maatschappelijk/sociale voorzieningen: onderwijs en informatie, opinieonderzoek en beïnvloeding bv. datingsite
■ Doel: beheersing van politieke besluitvorming
○ Geestesleven: wetenschappelijk onderzoek, verwerking en verbreiding van kennis en van geestes- en kunst producten bv. psychiater
■ Doel: beheersing van normen en waarden
○ Onze relatie tot de natuur: milieubehoud, milieuvriendelijke productie en urbanisatie
■ Doel: beheersing van de natuur en heel de planeet
○ Op al deze terreinen heeft het kapitalisme, zichzelf nieuw leven in geblazen; nauwelijks een activiteit te bedenken dat niet valt onder de dominantie van de economische logica
- Jürgen Habermas: “kolonisering van de leefwereld door het economisch systeem”
○ Van zodra de economie zich bezig houdt met zaken die thuishoren in de leefwereld van mensen, brengt zij de symbolische reproductie van de maatschappij in gevaar; de economie dringt door tot alle aspecten van het leven
○ Er zijn een aantal menselijke activiteiten die niet ongestraft vereconomiseerd worden
■ Bv. opvoeding, zorg, ontspanning, affectie, esthetische beleving, vriendschap, religieuze ervaring: horen thuis in de leefwereld en kunne niet economisch worden verhandeld
■ Als dat wel gebeurt, worden die activiteiten in hun kern aangetast
- Bv. als men moet betalen om hart uit te storten en zich begrepen te voelen pervertering van sociale relaties
- Men wilt een spontane, begripvolle omgang met mensen in de eigen leefwereld. Doordat men de bevrediging van dit verlangen afkoopt, wordt dat verlangen zelf geperverteerd
○ Deze pervertering doet zich op grote schaal voor in onze maatschappij: mensen ontspannen niet maar kopen hun verveling af door televisie te kijken, kopen gemoedsrust bij de psychiater, advies bij consulenten, avontuur en opwinding onder de vorm van geprefabriceerde reizen, enz.
○ Dit gaat gepaard met:
○ zinverlies & vrijheidsverlies:
■ zinverlies: als teveel activiteiten gekoloniseerd worden door de economie, gaat de eenheid en de samenhang van de leefwereld verloren en daaraan ontleent het individu normaal gesproken een gevoel van zin
- waarom leven wij? Om meer en harder te werken : men verliest de zin
■ vrijheidsverlies: men gaat zijn behoeftenstructuur aanpassen aan wat op de markt verkrijgbaar is
- drie elementen zijn doorslaggevend geweest bij de vorming van een afgescheiden economisch systeem
○ industriële revolutie: fabriek
○ arbeidsethos
○ consumentisme
