·Foucault kan worden opgevat als een postmoderne wetenschapsfilosoof: de mens is het product van cultureel bepaalde stelsels (‘épistémès’); de rationele wetenschap is slechts één opvatting van wetenschap onder meerdere, namelijk die, die kenmerkend was voor het moderne épistémè; de geschiedenis is een discontinue opeenvolging van incommensurabele épistémès.

·Plaats van het postmodernisme in de wetenschapsfilosofische ontwikkeling: het postmodernisme verwerpt subjectivisme (de gedachte dat er een autonoom, zinverlenend subject is), objectivisme (de gedachte dat er objectieve structuren bestaan) en kritische theorieën (de gedachte dat vooruitgang, verandering en bevrijding mogelijk is).

·Het postmodernisme gaat ervan uit dat er geen diepere zin of objectieve waarheid is – dus: geen hoge kunst (geen ‘Bildung’), geen objectieve wetenschap en geen vooruitgang. Alles is een spel, relatief. Het is een eclectische (citeert uit een grote verscheidenheid van tradities zonder een poging te ondernemen om een nieuwe synthese te creëren), ironische, ontmythologiserende (verwerpt het Bildungsideaal, het onderscheid tussen hoge en lage cultuur en het literaire canon), relativistische (elke cultuur heeft een eigen waarde, geschiedenis is discontinu), apolitieke (actie is zinloos omdat vooruitgang uitgesloten is) stroming.

·Factoren die hebben bijgedragen aan de opkomst van het postmodernisme:

–de moderne consumptiemaatschappij: een zorgeloze wereld waarin niet overleving en strijd, maar vermaak centraal staat.

–het failliet van het communisme: het streven naar vooruitgang en bevrijding leidt alleen maar tot onderdrukking.

–dekolonisatie: nadruk op culturele verscheidenheid.

–opkomst van nieuwe vormen van nationalisme: nationale eigenheid wordt belangrijker gevonden dan universele waarden.

1. Kritische theorieën opereren op grond van een model van de geschiedenis; alles moet vanuit dit model bekeken worden.

2. Ze hebben weinig oog voor de verrassende complexiteit van de geschiedenis en de verschillen tussen mensen.

3. Weinig oog voor de wandaden van links: genocide van Stalin, Mao, Pol Pot, bewondering voor terrorisme, oplopen van een enorme staatsschuld; tegenwoordig zwaait de slinger weer terug.

·Ook Bourdieu kwam tot de conclusie dat het dialectische model had gefaald als kritische theorie. Hij ontwikkelde een kritische theorie op grond van de interactie tussen ‘habitus’ en ‘veld’.

·Het handelen van mensen wordt niet gestuurd door bewuste mentale toestanden (subjectivisme) of abstracte, theoretische structuren (objectivisme), maar door een halfbewust stelsel van aangeleerde waarden en neigingen (habitus). Een habitus is niet bewust en niet extern.

·Het handelen van mensen speelt zich af in verschillende maatschappelijke domeinen of velden zoals wetenschap, economie, religie en kunst. Elk veld heeft zijn eigen logica, principes en goederen die het object van concurrentie zijn (symbolisch kapitaal).

·Velden onderscheiden zich enerzijds van structuren (bijvoorbeeld van Kuhns paradigma’s):

–het ontstaan en de verandering van velden zijn het gevolg van menselijk handelen (de voortdurende concurrentie om symbolisch kapitaal);

–velden veranderen voortdurend: er is sprake van een ‘permanente revolutie’ in plaats van incidentele revoluties gevolgd door perioden van stilstand.

·Het handelen binnen een veld is anderzijds onderscheiden van bewust handelen omdat de concurrentie om symbolisch kapitaal niet een kwestie van bewuste calculatie is, maar door habitus gestuurd wordt.

·Implicaties van Bourdieus cultuursociologie:

–reactie tegen de marxistische neiging om cultuur als uitdrukking van economische belangen te zien, ofwel alle velden te verklaren in termen van de principes van het economische veld;

–levert kritiek op het Bildungsideaal: Bildung is niet belangeloos, maar een vorm van symbolisch kapitaal waarmee de hogere klassen zich van de lagere onderscheiden. In tegenstelling tot de opvatting van Adorno, houdt elitecultuur maatschappelijke ongelijkheid in stand. Bourdieu ontmaskert Bildung als een ideologie. Let op: het habitus begrip houdt in dat de handelwijze van de hogere klassen geen bewust complot tegen de lagere klassen is;

·Bourdieus doel is emancipatie door bewustwording: mensen moeten trachten de habitus die binnen de verschillende velden hun handelen bepaalt expliciet te maken; adequate kennis is ‘reflexief’, dat wil zeggen bewust van zijn oorsprong (NB ook wetenschappelijk onderzoek berust op een habitus).