De filosofie van Sartre (1905-1980) draait rond 2 polen:

(1) een humanistisch existentialisme

(2) een sociaal-geëngageerde levensbeschouwing en praktijk

L’existence précède l’essence

Je suis, donc je pense, j’agis, je veux, j’ai peur etc.

→ de essentie (het menselijk zijn) is toevallig : het leven is een vrije val van de moederschoot in het graf

→ nuancering van optimisme en pessimisme

La réalité pour moi

De werkelijkheid bestaat uit 2 delen:

(1) de werkelijkheid op zich (la réalité-en-soi)

(2) de werkelijkheid voor mij (pour moi)

Alleen de werkelijkheid de ik subjectief beleef is van belang. Kennis komt via het individu: ik beleef die werkelijkheid voor mij en leer zo de werkelijkheid kennen. Maar in de werkelijkheid ontdek ik dat er ook anderen bestaan, die ook een werkelijkheid voor zich beleven: mijn subjectiviteit sluit die werkelijkheid van de anderen niet uit → Heidegger: Welt is Mit-Welt, Dasein ist Mit-sein

L’autre

Die anderen, die we als deel van de werkelijkheid voor ons ontdekken, leiden ons tot de intersubjectiviteit: wij komen op alle mogelijke manieren in contact met de anderen

Samenvatting

Het atheïstische existentialisme is een humanisme in de diepste betekenis van het woord, omdat de mens hier volledig voor zijn daden en zijn ontwikkeling verantwoordelijk is en omat de subjectiviteit meteen alle andere mensen bevat.

Voor Kierkegaard is de concrete mens, het individu, het centrum van de wereld en de filosofie. Hij legde de nadruk op het geïsoleerde individu, dat hij niet of weinig in zijn sociale en historische omgeving beschouwt.

Hij vertrok vanuit een christelijk zelfbewustzijn en melancholie. Hij gaat uit van concrete ervaringen van het individu (ik): wat telt is de werkelijke existentie van de mens, want alleen daarover is volgens hem filosofie mogelijk en zinvol.

Wanneer je nadenkt over de situatie van de mens en de wereld, kom je tot het inzicht in de zinloosheid en leidt een denkend mens tot angst en wanhoop.

Hoe geraakt een mens uit de diepe en erg reële angst?

• Niet door zich op het esthetische te gooien (de uiterlijkheden)

→ leidt tot verveling en nog diepere wanhoop

• Niet door het ethische (de innerlijkheden)

→ staat reeds op een hoger niveau, maar verlost de mens toch niet uit de angst

• Alleen door het opgeven van zichzelf aan God, het religieuze, dat je echter alleen maar kan bereiken via dit inzicht in de zinloosheid van de wereld en de wanhoop over je eigen bestaan

Daaruit volgt dat de mens voor zijn eigen leven verantwoordelijk is, dat hij existentieel moet denken en handelen en zich zonder voorbehoud aan het ontdekken van de christelijke waarden moet wijden, ook al leidt dat tot het martelaarschap.

Er zitten 2 belangrijke elementen in het denken van Kierkegaard:

(1) op zich aangewezen kan de mens slechts tot angst en wanhoop komen

→ dat is de ware existentie van de mens in de wereld

(2) door de overgave aan God komt de mens tot een zinvol hoger leven in het religieuze waar alleen nog redding kan gevonden worden

Samenvatting

Kierkegaard

• het individu op zich
• zocht de oplossing in de overgave aan een persoonlijke God

Marx

• het individu is een deel van een sociaal-historisch bestel
• zoekt de bevrijding door de revolutionaire verandering van de maatschappij

→ Sartre zal proberen beide denkrichtingen in een synthese te verenigen

Schopenhauer verzette zich tegen het absolute optimisme van Hegel. Zijn romantiek had oog voor de diepe onzekerheid van het menselijk bestaan dat vaak leidde tot zelfmoord.

Zijn filosofie berust op 2 stellingen:

(1) de wereld op zichzelf is Wil

(2) de wereld voor mij is Vorstellung (representatie, schijn)

Aan de vernietigende wil kunnen we niet ontsnappen, maar we kunnen op twee manieren het proces enigszins vertragen en afzwakken: eerst door de kunst, vooral de muziek die als een soort pijnstillend middel werkt.

De tweede manier is de godsdienst, die ons leert onze behoeften zoveel mogelijk te beperken, want hoe minder we van het leven verwachten, des te kleiner onze ontgoocheling zal zijn. Door een soort boeddhistische ascese komen we tot de negatie van de levenswil in ons, die hij het Nirvana (het Niets) noemt, het opgeven van het principium individuationis, waardoor we opnieuw in de grote wil opgaan. Dit inzicht in de diepe miserie van de mensheid voert volgens Schopenhauer tot rechtvaardigheid en medelijden, en daarop is onze moraal gebouwd.

Marx spreekt van aliënatie en reïficatie onder het kapitalisme.

Aliënatie

Marx onderscheidt 4 elementen van de menselijke aliënatie vandaag:

(1) de planning werd de meeste arbeiders ontnomen

(2) het product dat ze maken hoort hen niet toe

(3) het loon dat ze produceren is maar een deel van de door hen geproduceerde winst (theorie van de meerwaarde); het belangrijkste punt: hun hele leven, dat ze in de fabriek of op het kantoor doorgebracht hebben wordt hen een beetje ontnomen, zodat er op het einde niets meer overschiet van de mogelijkheden en talenten, waarmee ze als kind ter wereld kwamen

→ vervreemding

Reïficatie

Van de mensen in dezemaatschappij, waar een werktuig vroeger een aanhangsel was van de mens, om hem/haar bij de arbeid te helpen, worden de moderne fabrieksarbeiders aanhangsels van de machine die hen haar ritme oplegt. Dus in de plaats van de mens staan de dingen (res) meer centraal.

Hetzelfde gebeurt met de ruilmiddelen, die vroeger nog in zekere zin gecontroleerd werden: het geld heeft een zodanige macht gekregen dat het bijna een eigen leven blijkt te leiden.

Als materialist gelooft Marx niet dat ideeën alleen de wereld kunnen veranderen. Wel ziet hij de filosofie als een theorie die de reële toestanden van concrete mensen onderzoekt en onthult en die de mensen over hun situatie informeert, tot de mensen zelf bereid zijn zich uit hun onderdrukking te bevrijden.

Kritiek op Marx

De kritiek komt uit verschillende kanten:

• de kerken verweten hem zijn aanvallen op godsdienst en kerk
• de adel en de burgerij verweten hem dat hij de opstand preekte tegen het gevestigde gezag en hun de macht wou ontnemen
• ….

→ zie boek pagina 75-76 voor voorbeelden