Item gefilterd op datum: januari 2014

• Het liberalisme: eerste verzetsgolf tegen de restauratie van het Ancien Régime
 is een subversieve beweging, met veel kenmerken die we nu vinden in het Djihad-
terrorisme  geen internationale structuur, maar bestaat uit lokale groepen met

gemeenschappelijke kenmerken, met een gemeenschappelijke kern.

 gelijke sociologische achtergrond: Zakenwereld, met veel econ. macht (dankzij de

industriële rev.), maar geen politieke  ontevreden want wil delen in politieke macht

 gezamenlijke filosofie en ideeëngoed:

- individu centraal: de “burger” moet inspraak krijgen

- wantrouwen tegenover (dynastieke) staat: de rol van de staat blijft zo klein mogelijk

- vrijhandel i.p.v. mercantilisme: vrije export & geen handelsbelemmeringen v.d. industriële activiteit ( mercantilisme gebruikt economie voor pol. doeleinden)

 als de hele international politiek op vrijhandel zou gebaseerd zijn, heeft de vorst

geen geld om oorlog te voeren of om kolonies te veroveren…

- geen democraten: enkel stemrecht voor bezittenden, niet voor bezitslozen

- liberalisme  patriottisme  patriottisme wil de macht voor het volk, en doet voor het hele land, wat liberalisme voor het individu doet. Het zijn dus twee keerzijden van dezelfde medaille (subversieve beweging!)  nationaal-liberale bewegingen gebruiken het patriottisme als middel om liberalisme te internationaliseren,
& het buitenlandse juk af te werpen  dus wel een nauwe ban

Eerste golf: de jaren 20

Vorm:

Revoltes door geheime genootschappen  ontstaan tegelijk in ≠ landen

Reactie Concert van Europa: ‘Toetsingsconferenties’:
 afspraken over het te hulp komen van een bedreigde natie. Vb.: Oostenrijk slaat eerst

met het eigen leger interne revoltes neerslaan, & roept pas hulp in wanneer dat niet lukt.

- Aken (1818): Fr. leeft het Verdrag van Parijs goed na, zodat de bezettingstroepen teruggetrokken worden, en Frankrijk wordt nu ook opgenomen in de Viervoudige Alliantie (wat er ook voor zou zorgen dat de revoltes meer ontmoedigd werden)

- Karlsbad (Karlovy-Vary), augustus 1819: enkel de Duitse Bond is aanwezig
 besluit tot tegenactie tegen de Deutsche Burschenschaften (die opstanden

aanwakkeren). De D.B. en andere nationaal-liberale verenigingen worden

verboden + Metternich krijgt toestemming om in de Duitse Bond in te grijpen

- Troppau, oktober-december 1820: bespreking acties tegen de geheime liberaal-nationalistische genootschappen in vorstendommen Napels-Sicilië & Piëmonte (de Carbonari)  Britten geven echter geen steun meer aan militaire interventies in interne staatsaangelegenheden, doen niet mee en nemen afstand van het Concert v. Europa als repressie-apparaat  vanaf nu kloof tussen Vijfvoudige & Heilige Alliantie

- Laybach (Ljubljana), januari 1821: de Heilige Alliantie neemt steeds verregaandere maatregelen, Metternich speelt hier een centrale rol in.  kloof met U.K. groeit

- Verona, oktober-december 1822: de Spaanse koning vraagt steun tegen Spaanse nationaal-liberale opstanden, en Frankrijk krijgt de toestemming die te onderdrukken (instabiliteit zou immers de restauratie in Fr. kunnen tegenwerken). U.K. is nogmaals tegen, zodat de kloof blijft groeien. Hierna zal Fr. echter de Britse houding overnemen en enkel ingrijpen als het algemeen machtsevenwicht verstoord wordt.

Resultaat:

einde Concert van Europa als repressie-instrument liberale opstanden. Vanaf nu

gaat het meer om een aantal stilzwijgend aanvaarde regels & afspraken tussen de grote
mogendheden, om een nieuwe grote Europese oorlog te vermijden.

De tweede golf: 1830-1848: De dijkbreuk van 1830

• naast revoltes komt men hier ook in de problemen
inzake internationaal evenwicht…

• aanleiding: Julirevolutie in Parijs, waarbij de absolute

Lodewijk XVIII opzijgeschoven wordt voor de

burgerkoning Louis Philippe.

 heeft een sneeuwbaleffect: Tweede golf.

• Vorm: nationaal-liberale revoluties (gebruik
patriottisme i.f.v. liberalisme) in Polen, Z-Ned.,

Duitse staten, Italië, Griekenland

• Reactie Concert van Europa:
‘Toetsingsconferentie’ Londen (1830)

 Belgische Revolutie slaagt doordat de Russische

troepen die gemobiliseerd zijn om de Belgische

Revolutie te onderdrukken, worden opgehouden door de onafhankelijkheidsstrijd in

Polen + doordat in U.K. net de liberale regering Palmerston aan de macht komt

 men tracht de dynastieke legitimiteit te herstellen door de zoon van Willem in België

tot vorst te maken, maar België blijft koppig en het wordt Leopold I (die het zich

achteraf beklaagde dat hij niet voor Griekenland had gekozen)
 uiteindelijk erkend onder bep. voorwaarden (o.a. neutraliteit), en vastgelegd in het

Traktaat van de XVIII Artikelen. Willem I tracht er nog iets aan te veranderen in een

tiendaagse veldtocht, maar zal uiteindelijk in 1839 de regeling moeten aanvaarden

 opstanden in Polen, de Duitse staten en in Italië worden onderdrukt.
 Italië: de Carbonari waren fout bezig want ze bleven steeds in een minderheids-

positie. Dit zou veranderen eens de It. nationalisten doorhadden dat ze de liberale

ideeën aan een nationaal gevoel moesten koppelen, om de grote massa achter zich

te krijgen.

• Resultaten: Onafhankelijk Griekenland en België

De derde golf:De revoluties van 1848

• Vorm: Nat.-liberale opstanden + democratische

eisen tegen het liberalisme, het liberalisme wordt

als hypocriet beschouwd en men wil dezelfde

rechten voor iedereen! (vooral in Parijs)
• inspiratiebron: de februarirevolutie in Parijs en

oprichting van de Tweede Franse Republiek doet

een derde revolutiegolf ontstaan

• Verloop:

 Frankrijk: radicalisering v.d. liberale opstand,

maar wordt onderdrukt door Franse leger zelf

(in naam v.h. liberalisme het volk onder-
drukken… ironisch)  als het liberalisme

bedreigd wordt gaat men ook onderdrukken

 Oostenrijk: begin van het einde van het keizerrijk, Metternich vlucht naar België. Een

Hongaarse afscheidingsbeweging wordt onderdrukt en de rust wordt hersteld

 Duitse staten: oprichting ‘Vorparlement’, een nieuwe incarnatie van de macht over heel

Duitsland  faalt, Pruisen (Bismarck) grijpt in en het Vorparlement wordt ontbonden

 Italië: Cavour mist nog de “realpolitik” om echt iets te kunnen forceren…

 Zwitserland: Sonderbund-oorlog: de Sonderbund, die de Zwitserse Bond in liberale zin

wil hervormen, lijdt een nederlaag, en de macht wordt hersteld  omvorming tot

bondsstaat in meer liberale zin

• Resultaat: einde liberalisme als subversieve beweging

 het liberalisme wordt geïnstitutionaliseerd, waar het aan de macht komt wordt het

behoudsgezind en een verdediger van het status-quo

 nieuwe uitdagers: democratische beweging & socialistische beweging, radicale liberalen

 einde nauwe band liberalisme – patriottisme / nationalisme  Realpolitik.

 patriottisme/nationalisme enkel gebruikt ter legitimering (als ‘sausje’), om de massa

mee te krijgen in de politiek van revolutie & liberalisering.  nu verlaten, want niet

langer nodig. Enkel belangen spelen nu de rol, men voert Realpolitik.

• Het liberalisme: eerste verzetsgolf tegen de restauratie van het Ancien Régime
 is een subversieve beweging, met veel kenmerken die we nu vinden in het Djihad-
terrorisme  geen internationale structuur, maar bestaat uit lokale groepen met

gemeenschappelijke kenmerken, met een gemeenschappelijke kern.

 gelijke sociologische achtergrond: Zakenwereld, met veel econ. macht (dankzij de

industriële rev.), maar geen politieke  ontevreden want wil delen in politieke macht

 gezamenlijke filosofie en ideeëngoed:

- individu centraal: de “burger” moet inspraak krijgen

- wantrouwen tegenover (dynastieke) staat: de rol van de staat blijft zo klein mogelijk

- vrijhandel i.p.v. mercantilisme: vrije export & geen handelsbelemmeringen v.d. industriële activiteit ( mercantilisme gebruikt economie voor pol. doeleinden)

 als de hele international politiek op vrijhandel zou gebaseerd zijn, heeft de vorst

geen geld om oorlog te voeren of om kolonies te veroveren…

- geen democraten: enkel stemrecht voor bezittenden, niet voor bezitslozen

- liberalisme  patriottisme  patriottisme wil de macht voor het volk, en doet voor het hele land, wat liberalisme voor het individu doet. Het zijn dus twee keerzijden van dezelfde medaille (subversieve beweging!)  nationaal-liberale bewegingen gebruiken het patriottisme als middel om liberalisme te internationaliseren,
& het buitenlandse juk af te werpen  dus wel een nauwe ban

Eerste golf: de jaren 20

Vorm:

Revoltes door geheime genootschappen  ontstaan tegelijk in ≠ landen

Reactie Concert van Europa: ‘Toetsingsconferenties’:
 afspraken over het te hulp komen van een bedreigde natie. Vb.: Oostenrijk slaat eerst

met het eigen leger interne revoltes neerslaan, & roept pas hulp in wanneer dat niet lukt.

- Aken (1818): Fr. leeft het Verdrag van Parijs goed na, zodat de bezettingstroepen teruggetrokken worden, en Frankrijk wordt nu ook opgenomen in de Viervoudige Alliantie (wat er ook voor zou zorgen dat de revoltes meer ontmoedigd werden)

- Karlsbad (Karlovy-Vary), augustus 1819: enkel de Duitse Bond is aanwezig
 besluit tot tegenactie tegen de Deutsche Burschenschaften (die opstanden

aanwakkeren). De D.B. en andere nationaal-liberale verenigingen worden

verboden + Metternich krijgt toestemming om in de Duitse Bond in te grijpen

- Troppau, oktober-december 1820: bespreking acties tegen de geheime liberaal-nationalistische genootschappen in vorstendommen Napels-Sicilië & Piëmonte (de Carbonari)  Britten geven echter geen steun meer aan militaire interventies in interne staatsaangelegenheden, doen niet mee en nemen afstand van het Concert v. Europa als repressie-apparaat  vanaf nu kloof tussen Vijfvoudige & Heilige Alliantie

- Laybach (Ljubljana), januari 1821: de Heilige Alliantie neemt steeds verregaandere maatregelen, Metternich speelt hier een centrale rol in.  kloof met U.K. groeit

- Verona, oktober-december 1822: de Spaanse koning vraagt steun tegen Spaanse nationaal-liberale opstanden, en Frankrijk krijgt de toestemming die te onderdrukken (instabiliteit zou immers de restauratie in Fr. kunnen tegenwerken). U.K. is nogmaals tegen, zodat de kloof blijft groeien. Hierna zal Fr. echter de Britse houding overnemen en enkel ingrijpen als het algemeen machtsevenwicht verstoord wordt.

Resultaat:

einde Concert van Europa als repressie-instrument liberale opstanden. Vanaf nu

gaat het meer om een aantal stilzwijgend aanvaarde regels & afspraken tussen de grote
mogendheden, om een nieuwe grote Europese oorlog te vermijden.

De tweede golf: 1830-1848: De dijkbreuk van 1830

• naast revoltes komt men hier ook in de problemen
inzake internationaal evenwicht…

• aanleiding: Julirevolutie in Parijs, waarbij de absolute

Lodewijk XVIII opzijgeschoven wordt voor de

burgerkoning Louis Philippe.

 heeft een sneeuwbaleffect: Tweede golf.

• Vorm: nationaal-liberale revoluties (gebruik
patriottisme i.f.v. liberalisme) in Polen, Z-Ned.,

Duitse staten, Italië, Griekenland

• Reactie Concert van Europa:
‘Toetsingsconferentie’ Londen (1830)

 Belgische Revolutie slaagt doordat de Russische

troepen die gemobiliseerd zijn om de Belgische

Revolutie te onderdrukken, worden opgehouden door de onafhankelijkheidsstrijd in

Polen + doordat in U.K. net de liberale regering Palmerston aan de macht komt

 men tracht de dynastieke legitimiteit te herstellen door de zoon van Willem in België

tot vorst te maken, maar België blijft koppig en het wordt Leopold I (die het zich

achteraf beklaagde dat hij niet voor Griekenland had gekozen)
 uiteindelijk erkend onder bep. voorwaarden (o.a. neutraliteit), en vastgelegd in het

Traktaat van de XVIII Artikelen. Willem I tracht er nog iets aan te veranderen in een

tiendaagse veldtocht, maar zal uiteindelijk in 1839 de regeling moeten aanvaarden

 opstanden in Polen, de Duitse staten en in Italië worden onderdrukt.
 Italië: de Carbonari waren fout bezig want ze bleven steeds in een minderheids-

positie. Dit zou veranderen eens de It. nationalisten doorhadden dat ze de liberale

ideeën aan een nationaal gevoel moesten koppelen, om de grote massa achter zich

te krijgen.

• Resultaten: Onafhankelijk Griekenland en België

De derde golf:De revoluties van 1848

• Vorm: Nat.-liberale opstanden + democratische

eisen tegen het liberalisme, het liberalisme wordt

als hypocriet beschouwd en men wil dezelfde

rechten voor iedereen! (vooral in Parijs)
• inspiratiebron: de februarirevolutie in Parijs en

oprichting van de Tweede Franse Republiek doet

een derde revolutiegolf ontstaan

• Verloop:

 Frankrijk: radicalisering v.d. liberale opstand,

maar wordt onderdrukt door Franse leger zelf

(in naam v.h. liberalisme het volk onder-
drukken… ironisch)  als het liberalisme

bedreigd wordt gaat men ook onderdrukken

 Oostenrijk: begin van het einde van het keizerrijk, Metternich vlucht naar België. Een

Hongaarse afscheidingsbeweging wordt onderdrukt en de rust wordt hersteld

 Duitse staten: oprichting ‘Vorparlement’, een nieuwe incarnatie van de macht over heel

Duitsland  faalt, Pruisen (Bismarck) grijpt in en het Vorparlement wordt ontbonden

 Italië: Cavour mist nog de “realpolitik” om echt iets te kunnen forceren…

 Zwitserland: Sonderbund-oorlog: de Sonderbund, die de Zwitserse Bond in liberale zin

wil hervormen, lijdt een nederlaag, en de macht wordt hersteld  omvorming tot

bondsstaat in meer liberale zin

• Resultaat: einde liberalisme als subversieve beweging

 het liberalisme wordt geïnstitutionaliseerd, waar het aan de macht komt wordt het

behoudsgezind en een verdediger van het status-quo

 nieuwe uitdagers: democratische beweging & socialistische beweging, radicale liberalen

 einde nauwe band liberalisme – patriottisme / nationalisme  Realpolitik.

 patriottisme/nationalisme enkel gebruikt ter legitimering (als ‘sausje’), om de massa

mee te krijgen in de politiek van revolutie & liberalisering.  nu verlaten, want niet

langer nodig. Enkel belangen spelen nu de rol, men voert Realpolitik.

• Doelstellingen status-quo: elke wereldorde kent de volgende tweedeling:

- Buitenlandse dimensie:

 Machtspositie mogendheden in invloedssfeer verzekeren:wie baas is wil het blijven

 Stabiele omgeving om de binnenlandse dimensie te verzekeren

- Binnenlandse dimensie  Herstel dynastieke legitimiteit : restauratie Ancien Régime

• steunt op het Metternich-systeem: efficiënte samenwerking tussen de ‘legitieme’ gezags-

dragers in Europa, waarmee men de uitholling v.h. status quo tracht tegen te gaan

Congres van Wenen, 1815

• In het teken van de erfenis van de Franse Revolutie:

 1789: Populaire soevereiniteit = bron van alle wettelijke macht, symbolisering v.d. macht

 voor 1789: de absolute monarch die de macht uit Gods handen heeft verkregen

 vorst kan nu enkel regeren met instemming v.h. volk, met als belangrijk gevolg dat

vorsten onderling geen afspraken meer kunnen maken

 we krijgen dus een botsing met de dynastieke wereld, en het duurde enkele jaren

voor men zich buiten Frankrijk zorgen begonnen maken. De koninklijke legitimiteit

begon ook in andere landen achteruit te bollen…

 vanaf 1792 gaan Franse revolutionairen hun ideeën exporteren, in naam v.h. idee

dat Frankrijk bedreigd zou worden als haar principes elders geen ingang vonden.

 regelmatig militair conflict, zodat dienstplicht noodzakelijk wordt (groot landleger!)

 1799: Napoleontische expansie

 op binnenlands vlak een verlicht despoot, op buitenlands vlak expansionistisch

 doelstellingen: Frankrijk de leidende staat van Europa maken + de bestaande sociale

orde omvormen naar een orde met populaire soevereiniteit  oorlog met rest Europa

 tegen 1813 is de Europese kaart volledig hertekend, maar vanaf dan (veldtocht tegen

Rusland) gaat het fout  Imperial overstretch en de expansie gaat de Franse

capaciteiten & economische basis te boven. Hij heeft de eigen legitimiteit uitgehold…

 1814: einde napoleontische rijk, begin restauratie.

 Resultaten:

- Verbreking Europees machtsevenwicht

- Bedreiging machtspositie vorsten

• het Congres van Wenen moest stabiliteit creëren en de machten die Napoleon hadden
verslagen maken onderlinge afspraken over de postrevolutionaire situatie in Europa
 doelstelling: Restauratie en poging tot terugkeer naar het pre-revolutionaire tijdperk:

- Binnenlands: Herstel van dynastieke legitimiteit, restauratie Ancien Régime.

- Buitenlands

- : Herstel van het machtsevenwicht, zoals vóór Napoleon

 doelstellingen m.b.t. het herstelde machtsevenwicht komen echter niet overeen:

- Rusland:

 wil continentale suprematie (Polen, Dardanellen en de zee-engten)

 Versterking Pruisen (opdat de macht van Oostenrijk zou verminderen)

- Groot-Brittannië: streeft naar Europees machtsevenwicht zodat U.K. door niemand bedreigd kan worden en wil dus ook een Russische suprematie vermijden (liever vele kleine machten, dan enkele grote)

 Versterking Pruisen, Oostenrijk, Verenigde Provinciën (als buffer tegen Fr.)

 cordon sanitaire rond Frankrijk, waardoor U.K. in staat is een uniek
wereldimperium uit de bouwen (mede door I.R.)

- Pruisen: uitbreiding grondgebied

- Oostenrijk: Status-quo en stabiele wereldorde, want elke verschuiving v.h. machtsevenwicht is een bedreiging voor de eigen positie.
 tegen sterk Rusland of sterk Pruisen

 U.K. & Oostenrijk zullen in 1815 ook een geheim akkoord sluiten, gericht tegen

Pruisische/Russische ambities. U.K. wou namelijk een onafhankelijke sterke Poolse

staat (als buffer), maar Rusland slaagde erin om dit tegen te werken, ondersteund

door Pruisen. Rusland wou in ruil voor haar bijdrage in de strijd tegen Napoleon

expansie in Z- & W-richting… (t.n.v. respectievelijk Polen & Ottomaanse Rijk)

 architect Congres van Wenen: kanselier Metternich

Herstel legitimiteit ging vrij gemakkelijk, er zijn nog tegemoetkomingen

- Bourbondynastie onder Lodewijk XVIII weer aan de macht in Frankrijk

- Geen revanchisme: de overwinnaars stellen geen zware eisen

 Herstel van het machtsevenwicht: veel moeilijker, weinig tegemoetkomingen
 er is geen nieuwe visie op het machtsevenwicht, maar er gebeuren wel pragmatische

(territoriale) herschikkingen

 Cordon sanitaire tegen Frankrijk:
 V.P. als buffer (N-Nederlanden worden uitgebreid met België & Lux.)
 reorganisatie Duitse staten in een geheel van kleine staatjes + uitbreiding Pruisen

(ook tegen Rusland gericht)  later gereduceerd tot 39 staatjes en verenigd in de

Duitse bond, een confederatie o.l.v. Oostenrijk (versterking macht Oostenrijk!)

 herstel van een onafhankelijk Zwitserland

 oprichting van Piëmonte-Sardinië (= zuidelijk sluitstuk Cordon Sanitaire)

 Concert van Europa: (incl. Fr.!) de grootmachten zouden regelmatig samenkomen, in
het bijzonder als één van de twee dimensies (machtsevenwicht & legitimiteit) in het

gedrang zou komen (vb. bij dreigende onafhankelijkheid van België)

 te beschouwen als voorloper van de Volkenbond & VN, en is de eerste min of

meer concrete afspraak in die aard.

 grootmachten besluiten elkaars invloed te erkennen  spelregels afgesproken

 Heilige alliantie: Rusl., Oostenr., Pruisen, = alliantie v.d. 3 Oost-mogendheden

= in functie v.h. herstel van de goddelijke legitimiteit, ondergetekenden beloven de

Christelijke principes van liefdadigheid en vrede te handhaven.
= element of moral restraint into the relationship of the great powers
 vormt de belichaming van het binnenlandse aspect v.h. C.v.W.: legitimering
 is vrij vaag geformuleerd, en lijkt eerder een intentieverklaring dan een voor

uitvoering vatbaar diplomatisch akkoord.

 Eng. haakt af omdat het teveel naar het absolutisme zou neigen, het zou ook

een instrument zijn om liberalisme en vooruitgang af te remmen.
 Viervoudige Alliantie: Rusland, Oostenrijk, Pruisen, U.K.

= bedoeld om machtsevenwicht te herstellen indien nodig, en om de naleving v.h.

Verdrag van Parijs door Frankrijk te verzekeren
 vormt de belichaming v. het buitenlandse aspect v.h. C.v.W.: machtsevenwicht
 1818: Frankrijk ook opgenomen: Vijfvoudige alliantie
 belang? volgens sommigen van groot belang, als de voorloper v.d. Volkenbond

en de V.N. (had men ook zulke afspraken gemaakt na WO I was er misschien

nooit een WO II gekomen  volgens anderen minder belangrijk, omdat men

enkel effectief samenkwam als er zich problemen stelden)

 beide allianties zijn instrumenten van samenwerking tegen bedreigingen…

Algemene beschouwingen:

• Na oorlog: overwinnaars op zoek naar stabiele wereldorde

 Invloedszones: elk heeft het recht te doen wat hij wil in de eigen zone

• Legitimiteit: want macht is pas duurzaam als die erkent wordt

 2 botsende claims: populaire vs dynastieke legitimiteit

- Pragmatische restauratie

 niet alle verwezenlijkingen van Napoleon worden zomaar teruggeschroefd, men draait

enkel de zaken terug die belangrijk zijn ter herstelling van de status-quo

• Schoolvoorbeeld van band tussen binnen- en buitenlandse politiek
 toont duidelijk de permanente beïnvloeding van het ene land door het andere

 vanaf nu spreken we van de Weense Wereldorde (= wereldorde van Metternich)

Nederland

• Het nationaal archief in Den Haag
• de rijksarchieven in de provincie

Frankrijk

• Archives Nationales
• Archives Départementales

Spanje

• het archivo historico nacional (Madrid)
• het archivo general de indias (Sevilla) à over de Spaanse kolonie
• het archivo general de Simancas (nabij Vallaolid)
• archivo de la noblezo à adellijke archieven

Oostenrijk

• Haus-, Hof- und Staatsarchiv (Wenen)

Italië

• het archivo centrale della stato
• archivio segreto vaticano

bibliotheken

België

• koninklijke bibliotheek Albertina te Brussel
• Gentse universiteitsbibliotheek

Frankrijk

• Bibliothèque nationale van Parijs
  • gaat terug op de Bibliothèque du Roi van Charles V

de rijksarchieven van België

• toezicht uitoefenen op de goede bewaring van de archieven die door een overheid werden tot stand gebracht en beheerd
• verwerven en bewaren van archieven van minstens 30 jaar oud van hoven, rechtbanen, openbare besturen, …
• beschikbaar stellen van deze archiefbescheiden aan de overheid
• toegankelijk maken van de immense hoeveelheid nauwelijks ontsloten archief
• een kenniscentrum zijn
• coördineren van het archiefbeleid op nationaal niveau en streven naar samenwerking in internationaal verband

het algemeen rijksarchief en het rijksarchief van Anderlecht

het algemeen rijksarchief

• archieven van de centrale instellingen van Bourgondiërs en Habsburgers en van sommige van Frankrijk en die van België
• onder sterk impuls van Garchard (naam zie ook repertoria)
• handige hulpmiddelen
  • centraal: bibliografie van Aerts, bibliografie van Van Heesvelde
  • gewestelijk/lokaal:
    • Prevenier en Augustijn: Vlaanderen
    • Van Uytven, Bruneel, Coppens en Augustijn: Brabant
• bronnen van de collaterale raden, de audiëntie, secretarie van state en oorlog, grote raad van Mechelen, de raad van beroerten, van de rekenkamers en de jointe voor bersturen en subsidiezaken
• handschriftenverzameling

het rijksarchief in Anderlecht

• splitsing provincie Brabant: 3 nieuwe archieven
  • Anderlecht (Brussel)
  • Louvain la Neuve (Wallonië)
  • Leuven (Vlaanderen
• Archief van de raad van Brabant, de staten van Brabant, kerkelijke archieven, schepengriffies, notariaatsarchieven

het archief van het koninklijk paleis

de rijksarchieven in het Vlaams Gewest

ressorten

Antwerpen, Beveren, Brugge, Kortrijk, Gent, Hasselt en Leuven

archivalia inde rijksarchieven van Gent, Brugge en Leuven

• publiekrechtelijke instellingen (bv. kasselrij)
• kerkelijke archieven
• …

de rijksarchieven in Wallonië en de Duitstalige Gemeenschap

andere archiefbewaarplaatsen in België

stads- en ocmw-archieven

• stadsarchief van Antwerpen
  • schepenregisters: vrijwillige rechtspraak
  • de tresorij: de financiën
  • insolvente boedelkamer: failliete bedrijven
  • processen van de vierschaar
  • bestand weeskamer
• archief van de Antwerpse ocmw (zie alternatieve bronnen soci ale geschiedenis)
• stadsarchief van Gent
• stadsarchief van Brugge (o.a. consulaat Castilliaanse kooplieden)
• particuliere archieven
  • Arenbergarchief in Engien
  • de Ligne, in Beloeil

particuliere archieven

• de werking en de samenstelling van het leger en over de oorlogsvoering
• de financiële aspecten betreffende leger en oorlogsvoering
• rechtspraak over militairen
• coördinatie van alle militaire aspecten door Secretaris van State en Oorlog

de Romeinse curie en de kerkprovincies: de relationes ad limina

• bisschop om de vier jaar naar Rome (= visitatio ad limina) met verslag (= relatio ad limina of status eispocapatus)
• in drie delen
  • inleiding (met excuses om niet zelf op te dagen)
  • bespreking van de religieuze toestand in elke dekenij
  • beschouwingen over de religieuze toestand van het gehele bisdom
• opmerkingen
  • verwezen vaak naar hun vorig rapport
  • niet altijd even correct of objectief
  • een utgelezen middel om indruk te maken op de paus

de bisschop en zijn diocees

• bisschopsbenoemingen in Raad van State en Geheime Raad
• acta episcopatus: relaas van de activiteiten van de bisschop (summier)
• officialiteit: bisschoppelijke rechtbank
• bisschoppelijke visitatieverslagen van zijn parochies
• acta vicariatus: verslag van de activiteiten van het vicariaat
• concursus: vergelijkend examen voor benoeming parochiepriesters

dekens en pastoors

• dekanale visitatieverslagen
  • reeks vragen over de parochianen
  • wijze waarop hij zijn ambt uitoefende
  • opmerking
    • deken verdoezelt soms de tekortkomingen
    • ondervraagde priesters spraken niet de waarheid
    • deken bezocht soms vier parochies per dag
• parochieregisters
• communicantenlijsten
• liber status animarum of staten van zielen
• kerkelijk tienden
• beheer van de goederen door de kerkfabriek

reguliere clerus

• archieven van kloosters, abdijen en priorijen
• belangrijk voor
  • kerkgeschiedenis
  • economische geschiedenis
  • politieke geschiedenis

staten van goed

• boedelbeschrijving als er wezen zijn
• nauwkeurige opsomming van het vermogen van de afgestorvene
• bron over
  • bezitsstructuur
  • historische demografie
  • evolutie van materiële cultuur
  • landbouw
• beperkingen
  • geen minderjarige kinderen
  • niet voor mensen zonder of nauwelijks bezittingen
• opgetekend in losse staten van goederen of in wezenboeken

volontaire condemnatiën of wettelijke passeringen

poortersboeken

eedboeken

lijsten van magistraten

andere vindplaatsen: in stads- en ocmw-archieven

• ambachten
• verenigingsleven
• hospitalen
• godsdhuizen
• bergen van barmhartigheid
• armendissen of tafels van de heilige geest geleid door armenmeester
  • geschonken goederen beheren
  • uitdelen van steun aan behoeftigen, zieken, bejaarden
  • uitbesteding van wezen
  • schoolgeld voor kinderen
  • begrafenis van armen

• van tijdelijke naar permanente opdrachten door minister en residenten (eerst in Venetië)
• bronnen
  • diplomatische instructies
  • rapporten
  • (gecodeerde) brieven
  • nuntiatuurberichten in Vaticaan