Item gefilterd op datum: januari 2014

rechtspraak op centraal niveau: Grote Raad van Mechelen

• bewaard in procesbundels
• rekwesten, dagvaardingen, rolregisters, pleitstukken, bewijsstukken, verslagen van enkwesten, vonnissen
• vrijwillige rechtspraak
• idem voor het archief van de Geheime Raad

rechtspraak op gewestelijk of provinciaal vlak

• eerste aanleg

casus reservati

• majesteitsschennis
• inbreuk tegen vorstelijke personen en instellingen
• verstoring van de openbare orde en oproer
• aanslagen tegen het vorstelijk domein en rechten
• valsmunterij
• misdrijven door edelen
• zaken opeisen die normaal voor lagere rechtbanken zijn
• vrijwillige rechtspraak
• beroep

rechtspraak op lokaal niveau

bronnen van het recht in de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd

gewoonterecht

• vormen van rechtspraak
  • privaat: tussen de burgers onderling: familierecht, erfrecht, …
  • publiekrecht: m.b.t. burgers en overheid
  • feodale of leenrecht: zowel privaat- als publiekrechterlijk
• kenmerken
  • niet-geschreven recht
  • door usantiën (gebruiken) en herhaaldelijke handelingen
  • in het openbaar geüseerd of in de praktijk gebracht
  • zonder tegenspraak van de grote meerderheid van de gemeenschap
  • geprescibeerd of verjaard
• bewijs van de gewoonte
  • turbeonderzoek
    • door middel van ondervraging
    • twee gelijklopende turben waren bindend
    • opvolger van godsoordeel
  • wijsdommen
    • periodieke afkondigingen van gewoonteregels
    • tijdens de jaargedingen
    • schriftelijk
  • hoofdvaart
    • raadplegen van een rechtbank door een andere rechtbank
• optekening gewoonterecht
  • rechtsboeken of coutumiers: officiële optekening van gewoonterecht
  • door Karel V
  • geheime raad, vanwege de provinciale raden
  • homologatie van de gewoonterechten en herafkondiging
    • voordelen
      • recht beter kenbaar
      • rechtsleer
      • nadelen
        • minder flexibel
        • gemeenschap verliest

wetgeving

• vorstelijke ordonnanties (algemene draagwijdte)
  • privileges
    • repressief
    • uitdrukking van de onmacht van de vorst
    • het resultaat van een compromis tussen vorst en onderdanen
  • keuren
    • gekozen recht (ó bevolen recht)
    • openbaar leven in een stad of plattelandsgemeenschap
• lokale of regionale magistraten
  • voorgeboden (Gent)
  • hallegeboden (Brugge)

vorstelijke wetgeving: de ordonnanties

definitie

• alle voorschriften die uitgaan van de landsheer
• die gedurende langere tijd van toepasing zijn
• en een algemene draagwijdt hebben

terminologie

• ordonnantie, edict, statuur,open brief, gebod, verbod, placcaet
• placcaeten werden geafficheerd

uitvaardiging

• door de geheime raad
• door de provinciale raden, met specifieke regeling voor Brabant (handtekening kanselier)

totstandkoming

• intensief overleg
• inwinnen van raad bij andere centrale regeringsinstanties, vliesridders, …

naleving

• zwakke politiediensten bv. bij het bloedplakkaat
• de werkelijke praktische toepassing ó de wettelijke theorie

de staat heeft twee monopolies

• legitieme gewelduitoefening
• belastingsmonopolie
• vrij recent komt daar rechtspraak bij
  • drukt de werkingskosten
  • het streven van de staat

bronnen van bestuurlijk-administratieve aard

bestuur op supra-centraal niveau

Spaanse instellingen

• Spaanse Raad van State
  • consulten, adviezen of Vorträges met apostilles (marginale noot)
  • rapporten
  • brieven van diplomaten, militairen, …
• Hoge Raad voor de Nederlanden en Bourgondië
  • consulten en brieven
  • toekenning adellijke titels
• Raad van financiën en Rekenkamer
  • kost van oorlogsvoering e.d.

Oostenrijkse instellingen

• Geheime Conferenz en Staatsrat: consulten, brieven en rapporten
• Hoge Raad voor de Nederlanden te Wenen en Hof- und Staatskanzlei
  • Berichte uit de centrale regeringsdiensten in Brussel
  • Weisungen van de kanselier
  • Vorträge van de hoge raad
• Hofkammer: financiën

bestuur op centraal niveau

de Raad van State

• benoemingen
• consulten, op verzoek van de onderdanen
• verslagen van vergaderingen

de Geheime Raad

• wetgeving
• administratie van kasselrijen, steden en dorpen
• benoemingen van notarissen, deurwaarders, landmeters
• handhaving van de openbare orde
• procesdossiers en vonnissen
• …

Secretarie van State en Oorlog

• briefwisseling van de landvoogd
• militair en staatkundig

de Raad van Financiën

• complementair aan het bestand van de rekenkamers
• terreinen
  • domeingoederen
  • bede- en subsidie-inningen
  • afsluiten van leningen
  • economische politiek
  • controleren van lagere bestuursechelons
  • centrale staatsuitgaven
  • douane- en licentiehandel

rekenkamers

• bestuurlijk, financieel-controlerend en gerechtelijk
• rekenkamer van Vlaanderen: controle centrale staatsuitgaven
• bestuderen a.d.h.v. Aerts (E.). Geschiedenis en archief van de rekenkamers

de jointe voor besturen en subsidiezaken

• toezicht gewestelijk en lokaal financieel beheer
• inspectiereizen

bestuur op gewestelijk of provinciaal niveau

de gewestelijke raden

• rechtspraak
• bestuurlijk vlak
• controle op de ondergeschikte besturen
• krachtmeting tussen kerk en sterk: amortisaties

taks op recent aangeschafte goederen in dode hand van de kerk

de gewestelijke staten

• via de stadsarchieven van de hoofdsteden
• competenties
  • toestaan of weigeren van vorstelijke beden en subsidies
  • organisatie van de belastingsinning
  • beheer van de financiën
  • uitvoering openbare werken
  • inkwartieringen van en levering aan troepen
  • zorg voor de volksgezondheid
  • stimulering van handel en industrie
• initiatief tot de beden en subsidies
  • instructie
  • presentatie
  • acceptatie
• op het platteland
  • transport van Vlaanderen: verdeling van de beden op het platteland
  • uytsendt van boven
    • verandering van transportaandeel
    • in vermindering brengen van kosten uit militaire opeisingen
    • vermeerdering van werkingskosten kasselrijen
    • vermeerdering van prochiekosten
• gesloten steden vs. platteland
  • gesloten steden
    • rechtstreeks uit stadskas
    • gespijsd door indirecte belastingen: accijnzen,ongeld, maletôte, …
  • platteland
    • directe belastingen
      • op het bedrijf
      • negotiatie: inkomst uit kleinhandel
      • gestaethe”de of ryckdom: op eigendom en grondinkomsten

bestuur op plaatselijk niveau

• door schepenbank
• W. Prevenier en B. Augustyn: De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Vlaanderen tot 1795
• R. Van Uytven, C. Bruneel, H. Coppens en B. Augustyn: De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Brabant en Mechelen tot 1795

classificiatie

diplomatische vs. sociale boekhouding

• genetische aktenleer
  • ontwerp op of concept: eerste redactie
  • minuut: verdere uitwerking, opgetekend in registers (= protocollen)
  • origineel: het net-exemplaar
  • afschrift
    • kopie van minuut of origineel
    • authentiek of eenvoudig
  • uittreksels: gedeeltelijke afschriften (authentiek of eenvoudig)
• analytische aktenleer
  • externe bestanddelen of vormeigenschappen
  • interne bestanddelen
    • protocol
      • invocatie
      • intitulatie
      • adres
      • groet
    • inhoud
      • preambule (motivatie)
      • narratio of verhaal
      • dispositie (eigenlijke handeling)
      • sanctie
    • eschatocol
      • datering
      • ondertekening
      • heilswens

andere indeling

• onderscheiden naar hun aard of inhoud
• normatief, administratief, sociaal, gerechtelijk, militair, kerkelijk, …

1. bepalingen indeling van bronnen

• verhalende bronnen
• niet-verhalende bronnen
  • diplomatische bronnen
  • bronnen van de sociale boekhouding

2. verhalende bronnen

2.1. de geschiedschrijving

2.1.1. kronieken

• een analytisch-chronologische vertelling van gebeurtenissen, zonder grote samenhang, waarin vaak kopieën van documenten en soms zelfs originele over genomen worden
• vooral stedelijke kronieken
  • Chronyke van Gent door Jan Van Den Vivere
  • Kroniek van Antwerpen door Jan Frans en Jan Baptist Van der Straelen

2.1.2. dagboeken die niet autobiografisch bedoeld zijn

• belangrijk voor mentaliteitsgeschiedenis
• voorbeelden
  • dagboek van Marcus Van Vaernewijck
  • dagboek van Godevaert Van Haecht
  • dagboek van Cornelis en Filips van Campene

2.1.3. humanistische geschiedschrijving

• verzorgd Latijn, rationele en kritische inslag, belang van de stijl
• Jacobus Meyrus: Compendium Chronicorum Flandriae en Annales Rerum Flandricarum
• Pontus Heuterus: Opera historica omnia burgundica, austriaca en belgica

2.2. de autobiografische bronnen

2.2.1. dagboek

• bijna gelijktijdig met de gebeurtenissen opgesteld
• weerslag van wat iemand meemaakt, voelt en denkt
• mogelijk zelfbedrog

2.2.2. reisverhaal

• Lodovico Guicciardini: Descrittione di tutti i Paesi Bassi
• Derival: Le voyageur dans les Pays-Bas Autrichiens
• Shaw: Essai sur les Pays-bas autrichiens

2.2.3. autobiografie

• vanuit de oudheid doorgegeven in de middeleeuwen naar de vroegmoderne tijd
• M.E. de Montaigne, Les Essais
• J.J. Rousseau: Les Confessions

2.2.4. mémoires

• belangrijkste bronnen
• verschonende, rechtzettende functie
• de Mémoires van Saint-Simon

2.2.5. brieven die autobiografisch zijn

• vooral private correspondentie

2.3. publicistische bronnen

2.3.1. vlugschriften (vliegende bladen)

• algemeen verspreid geschrift dat een concreet feit bespreekt of beschrijft
• kenmerken
  • actualiteit
  • openbaarheid
  • gericht op een bepaald feit
• indeling
  • om iets bekend te maken
    • officieel, vanuit de overheid
    • niet-officieel
  • om te overtuigen (= pamflet)
    • de Mazarinades, n.a.v. de Fronde
    • Filips van Marnix van Sint-Aldegonde in de Nederlanden

2.3.2. kranten

• kenmerken
  • actualiteit, gericht op feiten en openbaarheid
  • periodiciteit, regelmatige en continue verschijning
• oudse courantier: Abraham Verhoeven
• Frankrij:k: La Gazette, Théophraste Renaudot: propagandisch

2.3.3. brieven

(maar doorgaans onder de niet-verhalende bronnen)

I: Bibliografieën

1. bepaling en geschiedenis van de bibliografie

• doel: bestaande wetenschappelijke publicaties opsporen en op de hoogte blijven van wat verschijnt
• werkinstrumenten die voor de wetenschappen van fundamenteel belang zijn
  • geen dubbel werk leveren
  • alle nodige achtergrondinformatie vinden
• een overzicht van boeken, artikels en bijdragen
  • doorgaans beperkt tot een tak van de wetenschap
  • een simpele lijst of uitgebreid met informatie en kritische waarderingen
  • volledige bibliografieën vs. selectieve bibliografieën
• begrippen
  • bibliografie: bibliotheca, thesaurus, dictionnaire, index
  • repertorium: referentiewerk met lijsten van auteurs en werken, van plaats- en persoonsnamen uit een bepaald gebied, periode, discipline, …
• indeling
  • algemene bibliografieën vs. gespecialiseerde bibliografieën
  • retrospectieve vs. lopende bibliografieën
  • nationale vs. internationale bibliografieën

2. algemene bibliografieën

2.1. internationale algemene bibliografieën

• Conrad Gesner: Bibliotheca Universalis
• Paul Otlet en Henri de la Fontaine: Office International de Bibliografie (Mudaneum): 10 mln steekkaarten

2.2. nationale algemene bibliografieën

2.2.1. met nationaal karakter

2.1.1.1. retrospectieve

• Valerius Andreas: Biblotheca Belgica, voortgezet door J.F. Foppens
• Bibliographie Nationale. Dictionnaire des écrivains et catalague de leurs publications
• F. De Potter: Vlaamse Bibliographie
• F. Van der Haeghen: Bibliotheca Belgica: bibliographie générale des Pays-Bas
• M. Th. Lenger: Bibliotheca Belgica: bibliographie générale des Pays-Bas

2.2.1.2. lopende

• Bibliographie de Belgique – Belgische bibliografie
  • in België uitgegeven
  • door Belgen geschreven
  • over België gaande

2.2.2. met regionaal of lokaal karakter

• P. Beusen, H. Rombaut en M. Pauly: Bibliografie van de geschiedenis van de steden van België en van het groothertogdom Luxemburg

2.3. belang

• niet omwille van praktische redenen, men zal er wel interessante gegevens vinden, maar die staan vermeld tussen duizenden andere titels over de meest uiteenlopende disciplines
• wel buigen over de geschiedenis van de wetenschap of onderzoek naar het gebruik van bepaalde talen

3. historische bibliografieën

3.1. internationale historische bibliografieën

3.1.1. van algemeen-historische aard en online raadpleegbaar

• America: History and Life
  • Noord-Amerika en Canada
  • situering in geheel van de wetenschap
• Bibiograpghie de Civilisation Mediévale (BCM) i.s.m. International Medieval Bibliography
• Historical Abstracts (niet Amerika en Canada)
• Historie in Titels (HinT)
• International Medieval Bibliography
• Digitale Bibliografie Nederlandse Geschiedenis
• STCN: Short Title Catalogue Netherlands (work in progress)
• STCV: Short Title Catalogue Vlaanderen

3.1.2. van thematische aard en niet online raadpleegbaar

• politieke-institutionele geschiedenis en rechtsgeschiedenis
• militaire geschiedenis
• demografie
• sociaal-economische geschiedenis
• stadsgeschiedenis
• godsdienstige aangelegenheden
• culturele aangelegenheden
• maritieme en koloniale geschiedenis

3.1.3. bibliografieën van academische proefschriften

• L. François: te paard door drie eeuwen + lopende aanvullingen

3.2. nationale historische bibliografieën

3.2.1. van algemene aard

3.2.1.1. retrospectieve tot 1988, in 1941-1944 geen historische productie

• Henri Pirenne: Bibliographie de l’histoire de Belgique. Catalogue méthodiqe et chronologique des sources t des ouvrages principaux relatifs à l’histoire de Belgique jusqu’en1830
• A. Bousse en F. Ganshof: Algemeen register op het Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis
  • het register bevat een systematische lijst van de artikels van de Kroniek van het tijdschrift over dezelfde periode
• J. Van Houtte: Un quart de siècle de recherche historique en Belgique
• L. Genicot: Vingt ans de recherche historique en Belgique
• W. Baeten en C. Koninckx: België in de 18^de eeuw. Kritische bibliografie. La Belgique au 18^e siècle

3.2.1.2. lopende

• Bibliographie de l’histoire de Belgique – Bibliografie van de geschiedenis van België in Tijdschrit voor Filologie en Geschiedenis (veel achterstand)

3.2.2. met regionaal of lokaak karakter

• L. De Wachter: Repertorium van de Vlaamsche gouwen en gemeenten
  • I algemeen gedeelte en gewesten
  • II gemeenten A-G
  • III gemeenten H-S
  • IV gemeenten T-Z
  • V algemeen gedeelte en gewesten. gemeenten A-B
  • VI gemeent C-Z
• P. Beusen, H. Rombaut en M. Pauly: Bibliografie van de geschiedenis van de steden van België en van het Groothertogdom Luxemburg
  • België; algemeen deel
  • België, vroege vorstendommen
  • België; de steden
  • Het groothertogdom Luxemburg

3.2.3. politieke en institutionele rechtsgeschiedenis

• P. Van Heesvelde, Overheidsinstellingen van de Habsburgse Nederlanden
• W. Prevenier en B. Augustyn; De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Vlaanderen tot 1795
• R. Van Uytven, C. Bruneel, H. Coppens en B. Augustyn: De gewestelijke en lokale overheidsinstellingen in Brabant en Mechelen tot 1795

II: Bronnenpublicaties

1. bronnen politieke-institutionele geschiedenis (16^e eeuw)

• L.P. Garchard: Correspondance de Philippe II sur les affaires des Pays-Bas

2. bronnen politieke-institutionele geschiedenis (17^e eeuw)

• H. Lonchay, J. Cuvelier en J. Lefevre: Correspondance de la cour d’Espagne sur les affaires des Paus-Bas

3. bronnen politieke-institutionele geschiedenis (18^e eeuw)

de curie

• romeinse congregatie: departement olv prefect
• pauselijke dienste: staatssecretatie (beheer, diplomatiek, buitenlandse politiek)
• curierechtshoven

andere instelingen

• kerkprovincies: aartsbisschop
• bisdommen: bisschoppen worden spilfiguren, staan in voor grote controle
  • jaarlijkse controle van alle parochies
  • verkleining van de de bisdommen
• bijgestaan door vicarissen-generaal
• officialiteiten (kerkelijke rechtbank): verlies van bevoegheden
• kappitel : gemeenschap die instaat voor liturgie en tijden, bemand door kanunniken en kanunnikessen
  • collegiaal: kerk met kappitel
  • kathedraal: kathedraal met kappitel, functie bij sede vacante (tussen 2 bisschoppen)
• dekens
• priesters en kerkfabrieken

~> gevolg: veel meer bronnen op alle niveaus, voor efficiënte supervisie: bv. parochieregisters

casus de Staten van Vlaanderen

• samenstelling:
  • opname van subalternen (plattelandsdistricten) 1754
  • opname van adel: 1787
• toegenomen activiteitenterrein: vooral handel en economie
  • protrectie visserij
  • vrijhandel voedingsgewassen
  • aantrekken geschoolde arbeiders
  • intrestloze leningen
• provincinale staten roepen in 1789 onafhankelijkheid van de provincie uit

• officie-fiscaal wordt belangrijker en kreeg een politieke rol: meer en meer agent voor centraal gezag

• drie opties: vacant gelaten, afschaft of uitgehold

'geen oplossing geen betaling': hiermee wordt bedoeld dat een dienstverlener slechts wordt betaald als hij de dienst tot een goed einde heeft gebracht. PR-bureaus gaan steeds meer uit van een resultaatgebonden beloning.
PR moet op lange termijn beoordeeld worden. Het resultaat is eigenlijk nooit helemaal zeker.