technè epitaktikè (‘bestuurskunde’) omvat:
o technè oikonomikè
o technè politikè
De Wetten ; De Staat: ideaal-situatie:
o Zo weinig mogelijk handel
o Enkel vreemdelingen mogen handel drijven
o Geld mag geen intrinsieke waarde hebben, al AU en AR eigendom van de staat
Socrates: 470-399 v. C.
Xenophoon: 430-355 v.C.
Oikonomikos (Socrates ?)
o oikonomia = epistème (‘kunde’) om alles wat ktèma (waardevol/nuttig/nodig bezit) is te
verwerven of te produceren
Poroi (Inkomsten)
=> Economisch herstelprogramma voor Athene:
o Stimuleren handel en mijnbouw
o Mercantilistisch-monetaristisch : prijs van alle goederen ~ schaarsheid of overvloed
BEHALVE goud en zilver zijn waardevast
‘economie’ als wetenschap of subdiscipline bestaat niet in de oudheid
Wel systematische aandacht bij filosofen voor streven mensen
o tot vervulling materiële behoeftes
o tot verrijking
⇒ Niet zomaar losse ideeën
⇒ Oikonomia < ‘oikos’ (huis) + ‘nomos’ (wet, regel) (~ dioikeoo)
o ‘ordenen’, ‘regelen’, ‘besturen’ van de ‘oikos’ (het ‘huis’)
o Sinds (5?/)4e eeuw v.C. uitgebreid naar beheer koninkrijken (Ptolemaeën: ‘oikonomos’ =
financiële ambtenaar ; ‘dioiketes’ = minister financiën)
Weber, Sombart (+ Landes): ‘rationaliteit’ centraal element in kapitalistische economie
o homo economicus maakt rationele keuzes om schaarse goederen optimaal te benutten
om hier maximaal profijt uit te halen
o Rationaliteit – schaarsheid middelen – maximalisatie winst
Blijkt uit / wordt mogelijk gemaakt dankzij boekhouding
o Techniek van dubbele boekhouding
· ‘uitgevonden’ in Italië 15de eeuw
© Luca Pacioli: Summa de arithmetica, geometrica, proportione et
proportionalita (1494): oudste beschrijving
o Maakt rationele besluitvorming mogelijk op basis van marktprijzen
Boekhouding in de oudheid:
o Dubbele boekhouding bestaat niet
o Boekhouding = controle-instrument <=> beheersinstrument
o Noties ‘kapitaal’ en ‘amortisatie’ (‘waardevermindering van kapitaalgoederen’) niet
bekend
o Antieke cijfers laten geen complexe berekeningen toe (kennen getal ‘0’ niet)
o Lacking the techniques by which to calculate, and then to choose among, the various
options, for example the relative economic merits of growing or buying the barley for
‘Salve lucrum’ ‘Welkom winst’
slaves and the stakes for vines; lacking the techniques by which to calculate the relative
profitability, under given conditions, of one crop and another, or of agriculture and
pasturage; relishing independence from the market as buyers, from reliance on others for
their own necessities, the landowners of antiquity operated by tradition, habit and ruleof-
thumb (Finley, Ancient Economy, p. 110)
Rekentechnieken.
o Vingerrekenen.
o Abacus.
Situatie Vroegmodern Europa.
o Dubbele boekhouding pas veralgemeend in 19e eeuw
o Landbouwdomeinen: theoretische toepassing pas in 1770 (pas veel later in praktijk)
o Noties ‘kapitaal’ en ‘amortisatie’ pas vanaf 1735, nauwelijks gebruikt voor midden 19de
eeuw
o BV. VOC: gebruikt geen dubbele boekhouding
Verrijking d.m.v. handel/ nijverheid/ kredietverstrekking is
legitiem en goed
<=>
o aristocratische visie
o Risicogedrag is goed om dit doel te bereiken
Berekenend handelen => ‘economische’ rationaliteit
Weber, Sombart e.a. : contrast mentaliteit aristocratie <=> ‘bourgeoisie’
Negatieve appreciaties oudheid °< aristocratie
KUNNEN WE DEZE OPVATTINGEN VERALGEMENEN NAAR DE LAGERE KLASSEN TOE ?
Finley:
Handelaars, ambachtslieden, bankiers => marginaal => onbelangrijk
Wim Jongman
‘anticipatory socialisation’: ethos aristocratie toonaangevend ; lagere klassen nemen dit over
Methodologisch probleem:
o Heel weinig bronnen
o Appreciaties ‘lagere klassen’ niet gesystematiseerd (doorgegeven door opvoeding,
imitatie, ad hoc adviezen <=> filosofie of onderwijs
Cf. Alexis de Tocqueville:
Etat social et politique de la France avant et depuis 1789 (1836)
o Idée de richesse immobilière ~ grandeur et de puissance
o idée de la richesse mobilière ~ d’infériorité et de faiblesse.
o préjugé qui interdisait aux gentilshommes le commerce et l’industrie
Situatie in de Vroegmoderne Tijd: le Bourgeois Gentilhomme:
<Covielle, over de vader van Mr. Jourdain> Hij was een zeer eerbare heer van stand.
…
<Mr. Jourdain> Er zijn dwazen die mij willen zeggen dat hij koopman is geweest.
<Covielle> Hij koopman ! Dat is pure laster. Dat is hij nooit geweest. Het enige wat hij deed, was
dat hij zeer welwillend en gedienstig was en aangezien hij een connoisseur was in stoffen, ging hij
er overal uitkiezen, liet ze naar hem komen en gaf ze aan zijn vrienden in ruil voor geld.
<Mr. Jourdain> Ik ben opgetogen u te kennen, aangezien u deze getuigenis aflegt dat mijn vader
een heer van stand was.
Paul Veyne
o Pain et Cirque (1976)
o Mentaliteit van antieke notabelen is realiteit MAAR irrelevant voor economische keuzes
o Mentalité <=> comportement
o Notabele kan zaken doen of zakenbelangen hebben => wordt nooit beschouwd als
‘zakenman’.
John D’Arms
o Commerce and Social Standing in Ancient Rome (1981)
o Wel relevant, maar enkel voor de wijze waarop zakenbelangen georganiseerd worden,
niet de keuze van waarin geïnvesteerd wordt.
o Notabelen participeren indirect: via amici, clientes en vrijgelatenen
Handel : maakt mensen leugenachtig en hebzuchtig (Hesiodus, Plato, Cicero, …)
Leningen met interest: zijn tegennatuurlijk, uiting van hebzucht
Arbeid (zowel puur handenarbeid als ambachten) : onwaardig, typerend voor slaven
Landbouw : enige respectabele
Seneca EP. 88. 21-22.
o (De filosoof) Posidonius zegt dat er 4 soorten van vaardigheden of kunsten zijn:
· (1) vulgaire, laag-bij-de-grondse (vulgares),
· (2) komische of speelse (ludicrae),
· (3) kinderachtige (pueriles) en
· (4) diegene die geschikt zijn voor waarlijk vrije mensen (liberales).
o Tot de vulgaire behoren deze van arbeiders, die met de handen werken en enkel bezig
zijn met in hun levensonderhoud te voorzien. Hierin is niets passend en niets eerbaars.
Komisch zijn diegenen die het plezier voor ogen of oren nastreven
Moses Finley: mentaliteit in oudheid is anti-economisch
The Ancient Economy (1973):
… the citizen-élite were not prepared, in sufficient numbers, to carry on those branches of the economy
without which neither they nor their communities could live at the level to which they were accustomed.
The elite possessed the resources and the political power, they could also command a large personnel.
They lacked the will; that is to say they were inhibited, as a group (whatever the responses of a minority),
by over-riding values. (p. 60)
