Internationale verdragen t.v.v. Romeinse zakenlieden
o vrijstelling havenrechten voor Romeinse handelaars (bv. Ambracia 197 v.C.)
o ° vrijhaven van Delos
bescherming van Romeinse burgers + militaire expedities tegen bedreigingen voor handelaars en
geldleners
troepen ter beschikking van particuliere ‘zakenlieden’
63 v.C. uitvoer van goud en zilver wordt verboden bij senaatsbesluit
⇒ gecontroleerd door de quaestores
Overgenomen in sommige provincies (Asia)
Lijkt ad hoc maatregel te zijn gebleven
Vanaf Augustus: grote hoeveelheden goud uitgevoerd naar Indië
4e e. v.C. totaal verbod op interest => blijft bestaan, maar niet effectief
51 v.C. maximum 1% per maand (12% per jaar)
Uitzondering: zeeleningen (als compensatie omdat kredietverstrekker het risico van schipbreuk
overneemt)
Blijft hele oudheid van kracht, maar gemakkelijk omzeild
Andere beperking:
Caesar: niemand (?) mag meer dan 1/3 van zijn vermogen investeren in interestdragende
leningen
o Blijft bestaan, maar meestal niet afgedwongen
Verbod voor senatoren om een zeehandelsschip te bezitten met capaciteit groter dan 300
amforen (ca. 10 ton)
o Ingevoerd door lex Claudia, 218 v.C.
o Herhaald in Lex Iulia de repetundis (59 v.C.)
o Blijft hele oudheid bestaan
Betekenis ?
o Livius: omdat winst maken voor senatoren ongepast was
o Geen effectief verbod op handel drijven (kunnen cargo-ruimte huren)
Seneca, De Beneficiis (‘Over weldaden’). VI.15.5
o De prijs van elk ding varieert met de tijd. Als je dingen goed aanprijst, zijn ze zoveel
waard als waarvoor je kunt verkopen. Wie een goede koop heeft gedaan, is de verkoper
niets meer verschuldigd.
Plinius minor, Epistulae (‘Brieven’) VI.19
o [Trajanus verplicht senatoren van een derde van hun vermogen in Italiaans land te
beleggen. Gevolg:] Kandidaat kopers lopen elkaar voor de voeten; ze kopen onmiddellijk
wat ze horen dat te koop staat, zodat ze de prijzen omhoog jagen. … dit is het moment
om Italiaans landgoederen te verkopen en er te kopen in de provincies, want dezelfde
kandidaat-kopers verkopen ginder om hier te kunnen kopen.
Plinius maior, Naturalis Historia (‘Natuurlijke geschiedenis’) XXXIII,164
o Wij zijn er ons van bewust dat de prijzen van koopwaar die wij telkens vermeldden
verschillen van plaats tot plaats en van jaar tot jaar, naargelang de kosten van de
scheepvaart, of volgens eenieders aankopen, of naargelang een of andere invloedrijke
openbare persoon zijn hand legt op de hele graanoogst.
Lactantius, De Mortibus Persecutorum (‘Over de dood van de vervolgers’) 7.7
o Het prijsedict van Diocletianus heeft voor gevolg dat producenten hun producten niet
meer aanbieden op de markten
Jean Bodin (1530-1596)
Geldmassa bepaalt prijsniveau
(P ~ M)
Tacitus, Suetonius
Gemeenschap steunt op wederzijdse behoeften => nood aan samenwerking en ruil
o Nood aan rechtvaardigheid ~ evenwichtigheid
Evenwichtigheid niet ~ gelijkheid MAAR wel ~ proportionaliteit
o bvb privaat burger die magistraat slaat is erger dan privaat burgers die een ander
particulier slaat
o Geldt ook voor dingen: bvb 1 huis > 1 schoen
o Nood aan evenwicht in werk dat nodig is om de goederen/diensten te produceren
o nood aan gemeenschappelijke maatstaf om verschil in waarde uit te drukken =>
MUNTGELD
Muntgeld meet in werkelijkheid de wederzijdse behoefte die we aan elkaar hebben (houdt
samenleving bij elkaar)
o ingesteld door conventie (nomos) (niet natuur) als ‘ruilmiddel van/voor noden’
o laat toe ruiltransacties te spreiden in tijd
Natuurlijke vormen: Landbouw, veeteelt, jacht en visvangst, oorlog (!)
o maken deel uit van oikonomia (zowel van de polis, als van de oikia)
Tegen-natuurlijke ktètikè = chrèmatistikè (technè) ‘(kunde van) bezitsverwerving / verrijking’
o Alle dingen: ‘gebruikswaarde’ en ‘ruilwaarde’
o ruilen °< wederzijdse behoeften ~ nevenaspect van natuurlijke ktètikè
MAAR
o nood aan import => praktisch vaak moeilijk => ° GELD
o In begin: ijzer, zilver en gelijkaardige dingen (waardevol + makkelijk hanteerbaar) ;
waarde ~ gewicht en grootte
· garantieteken (stempel) (MUNTGELD)
(Alternatieve theorie: muntgeld is zuivere conventie ; intrinsieke waarde irrelevant)
o => ° (klein)handel => doel: zoveel mogelijk geld verwerven
o Tegennatuurlijk, want middel (geld) wordt doel + natuurlijke doelen (eten, kleding,
gezondheid, etc.) ondergeschikt aan de middelen
o Meest tegennatuurlijk : leningen tegen interest want doel = middelen (geld), nieuwe
middelen (geld) laten opbrengen
4 soorten ‘economieën’
o Van de koning
o Van de satraap
o Van de stadstaat
o Van het individu
Bespreking van casussen
o Bv. monopolie op olijfpersen, heraanmunting zilvergeld, …
Meest uitgewerkt:
o Oeconomica (‘Economieën’)
o Politica (‘Politieke stelsels’)
o Ethica Eudemia / Ethica Nicomachea
Inzichten i.v.m.
o Prijsvorming en waardenleer
o Monetaire theorie
