Item gefilterd op datum: december 2012

Joodse en Arabische geleerden hebben heel veel betekend voor de westerse filosofie -> strek in bestuderen van Griekse verworvenheden

Joden en Arabieren kunnen geloof en rationeel denken moeilijk gescheiden houden

Het Jodendom

• Hebreuwse bijbel : Thora + boeken van Mozes en de profeten
• Jodendom is meer dan godsdienst -> traditie ; cultuur , volk
• Versmelting met Arabieren = culturele bloei + vervolgingen

De Islam

• Werd en politieke macht en is militair heel strek
• Schitterde in oa. Wiskunde, algebra, filosofie, architectuur, …
• Zetten stoïcisme, neoplatonisme en later artistolisme verder
• Moeilijk verhouding tussen geloof en rationeel denken

Het Christendom

• Oude testament en Nieuwe testament
• Avicenna : neoplatonisme verzoenen met Aristoteles
• Averroës : grote kenner van Aristoteles

• De oorspronkelijke Griekse cultuur bestond nog steeds, maar er was wel versmelting van verschillende culturen

• Stoïcisme = leert de mens dat hij moet proberen leven in overeenstemming met de rationeel geordende natuur.

• Alle wat orde verstoord is toevallig en bijkomstig

• Plotinus = grondlegger neoplatonisme ; herbewerking van filosofie van Plato

• Dualistische metafysica
• Er is het “oergoede” dat we niet rationeel kunnen kennen, maar waaraan we ons moeten overgeven
• De mens heeft een verheven ziel in een slecht, verdorven lichaam = radicaal !
  
  Word verspreidt via de 3 wereldgodsdiensten

• Aristoteles is realist en een groot wetenschapper

1. Hij onderscheidt wetenschap van de filosofie en brengt een eerste indeling die nog steeds herkenbaar is

• Logica : Aristoteles maakte strikte regels voor het denken
• Biologie : analyseert veel soorten levende dieren
• Ethiek en politiek : worden onderscheiden
• Metafysica : blijft eerste filosofie

2. Hij probeert wetenschap te definiëren

• Wetenschappelijke kennis wil de werkelijkheid begrijpen door de kenmerken ervan te bestuderen ( bevinden zich in tijd en plaats )

3. Hij denkt na over methodologie

• Schrijft logica neer in een werk over de regels van het juiste denken
• Deductie is een redeneervorm
• Syllogisme = 2 premissen ( major en minor ) zorgen voor conclusie

Vb. alle mensen zijn sterfelijk ( major )
Socrates is een mens ( minor )
Socrates is sterfelijk ( conclusie )

• Wiskunde is belangrijke deductieve wetenschap
• Indictie is een redeneringsvorm waarbij uit concrete gegevens een algemene
  regel wordt afgeleid
• Aristoteles schreef handboek over geldige en ongeldige redeneringsvorm
• Voorbeeld 1 :
  Eerste premisse : alle mensen zijn sterfelijk
  Tweede premisse : Socrates is een mens
  Conclusie : Socrates is sterfelijk
• De twee persmissen zijn waar, de redenering is geldig, dan is ook de
  conclusie waar

Voorbeeld 2 :
Eerste premisse : katten miauwen
Tweede premisse : katten zijn dieren
Conclusie : alle dieren miauwen

• Voorbeeld 3 :

Eerste premisse : alle katten hebben 4 poten
Tweede premisse : de kat van de buren heeft er maar 3
Conclusie : de kat is geen kat meer

• Redeneringsvormen zijn nog steeds bekend vb. Popper leverde intressante
  correcties :
• Zuiver deductief redeneren is uigesloten. Je kan maar een theorie
  formuleren als er een vermoeden aan vooraf gaat
• Zuiver inductief redeneren kan leiden tot grote fouten.

3. De metafysica van Aristoteles

• Er is maar 1 wereld, de wereld waarin wij leven
• De essentie van elk ding, is in het ding zelf aanwezig
• Werkt een metafysica uit door nuanceringen over “het zijn”
• Er is meer dan “zijn” en “niet zijn”

1ste nuance : het stof-en-vorm principe = hylemorfisme

• Een vormeloze stof ( hylè ) bestaat nooit op zichzelf ; maar word door een stof
  ( morfé ) tot iets gemaakt
• Stof en vorm kunnen niet op zichzelf bestaan
• Elk zijnde is een combinatie van een oerstof met die eigen vorm

2de nuance : begrippenpaar potentie en act

• Vb. eikel die kan uitgroeien tot een eik
• Potentialiteit = mogelijkheid tot worden, onbepaaldheid
• Vorm = verwezenlijking, voltooiing

Aristoteles past deze potentie en act ook toe om de mens te omschrijven. De potentieis de menselijke lichamelijkheid en de act van de mens, de voltooiing van het menszijn ligt in de ontwikkeling van de geest. Men evolueert verder en steeds beter dan vorige generatie: uit een lagere lenvensgraad groeit steeds een grotere.

4. De ethiek van Aristoteles : een levenskunst om gelukkig te worden

Het menselijk geluk bevat 3 componenten :

• Ontwikkeling van de geest : enkel als de geest voldoende ontwikkeld is kan je gelukkig zijn
• Sociale vaardigheden ontwikkelen : steeds gulden middenweg kiezen ( rationeel overwogen keuze )
• Voldoende vrienden, gezondheid en materiële welstand, gelukkig gezinsleven,…

=> De ethiek van Aristoteles is heel intellectualistisch. Het verstand speelt een dominante rol. Er is geen geluk mogelijk zonder intellectuele ontplooiing. Toch is Aristoteles genuanceerder dan Socrates over de motieven die het handelen van de mens bepalen : ook karaktersterkte en inzet zijn verijst.

• Is lid van de Academie van Plato ; volgt er 20 jaar les
• Word privé-opvoeder van Alexander de Grote
• Richt eigen school op = Lyceum
• Nieuwe kijk op natuur, mens en wereld
• Bekend leraar en onderzoeker en realist ( grote verzamelingen )

1. Situering

• Rivaliteit tussen Plato en Diogenes
• Diogenes : cynische denker
• Sluit aan bij 1ste moment van Socratische leer
• Verzet zich tegen bestaande instellingen
• Heeft niet de drang waarheid te zoeken
• Plato : zoekt waarheid
• Volgt 2de moment v/d socratische leer op.
• Plato is in de ban van Socrates’ filosofie
• Meest invloedrijke denker uit de Westerse geschiedenis
• Plato sticht filosofische school
• Studenten oefenen Socartische dialogen
• Schrijft visie neer in een aantal werken  allemaal in dialoogvorm vb. Politei
• Wil weg van Socrates verder uitwerken
• Zoekt metafysische omschrijving van “het goede”, “de waarheid”, “het geluk” en hun samenhang = eerste filosofische idealist
• Werk moraal en politieke filosofie uit

2. De ideeënleer : een dualistische metafysica

Vertrekt vanuit veranderlijke indrukken in de zintuiglijke werkelijkheid

Vb. we zien een MOOI landschap

Vb. we ondervinden een GOEDE daad

Vb. we beleven een moment van GELUK

Vb. we zien een PARRDJE in de wei

• Paard is een onderdeel van de “paardheid”, kip is een onderdeel van de “kipheid”, appel is een onderdeel van de “appelheid”,… Deze bestaan in realiteit
• Het ideaal bestaat echt, de ideeën zijn het meest reëel ( eeuwig, onveranderlijk )
• Zintuiglijke werkelijkheid is een zwakke afschaduwing van dat ideaal
• Mythe van de grot :
• Plato werkt dualistische metafysica uit, en zegt dat er 2 werelden zijn :
• Ideeënwereld
• wereld van het ZIJN ( Parmenides )
• ware werkelijkheid
• transcendente wereld van volmaaktheden
• bovenzintuiglijk en enkel toegankelijk voor het denken, de geest
• opperste idee = idee van het schoongoede ( kaloskagathos )
• stoffelijke, werkelijke wereld
• wereld van het WORDEN ( Heraclitus )
• zintuiglijk waarneembare wereld is wereld van veelheid en veranderlijkheid
• het is een zwakke schaduw van de ideeënwereld ( ware werkelijkheid )

3.Mensbeeld

• dualistisch mensbeeld
• stoffelijk lichaam + verheven ziel
• ziel komt bij de geboorte uit de ideeënwereld naar het lichaam en heeft tevoren alle volmaaktheden gezien
• bij het zien van onvolmaaktheden in de stoffelijke wereld, wordt het volmaakte opnieuw wakker geschud
• de mens kan door oefening eeuwige ideeën ontdekken = levensopdracht

4. Moraal

“ Wat is goed?” “Wat is kwaad?”

• ontwerpt moraal vanuit de metafysica
• hoogste idee , is idee van schoongoede
• het goede leidt tot een objectief, reëel bestaan
• ethisch objectivisme <-> relativisme van de sofisten
• elke mens verlangt naar geluk = de ziel had in een vroeger bestaan contact met het “absolute goede”
• absoluut geluk is transcendent => behoort tot ideeënwereld

5. Staatsleer

• Plato maakt analyse van menselijke ziel om over te gaan naar zijn staatleer Menselijke ziel bestaat uit 3 delen :
• het redelijke deel
• het eerzuchtige, vurig deel
• het begerend deel
• moeten in onderlinge harmonie functioneren : wijsheid ; dapperheid en matigheid moeten worden beoefend
• voorkeur Plato = redelijke deel
• Vanuit de psychologie werkt hij aan de politiek :
• filosofen : wijzen beoefenen de wijsheid
• soldaten : trainen in dapperheid
• boeren : arbeiders moeten verlangen en driften in toom houden via matigheid
• Plato schrijft “het ideaal” politiek regime :
• Filosofen ( wijzen ) moeten de stadstaat regeren ; enkel zij weten wat goeden rechtvaardig is
• Soldaten vervullen een politionele taak ; moeten veiligheid garanderen ; geen inspraak
• Boeren en arbeiders moeten mensen van een hogere stand voorzien van dagelijkse materiële behoeftes ; moeten gehoorzamen

6. Besluit

• Plato heeft geprobeerd de waarheid te redden en veilig te stellen
• Waarheid buiten wereld plaatsen
• Grote invloed op westers denken
• Uitgesproken scheiding tussen het goede ( de geest, het denken ) en het slechte ( het aardse, materiële, lichamelijke )

1. situering

• Zwerft rond in Athene
• Laat geen geschriften na
• Stelt mensen vragen over verschillende onderwerpen
• Elk antwoord is aanleiding tot het stellen van nieuwe vragen
• Iedereen haatte Socrates door zijn lastige vragen
• Aangeklaagd :
• Goddeloosheid
• Slechte invloed op de jeugd ter door veroordeeld -> gifbeker
• Misprijzen van de wetten
• Socrates verschuift ( zoals de Sofisten ) de aandacht van de filosofie naar de mens zelf.
• De ethische problemen en gestaagd leven stond op de eerste plaats. Via concrete
• vragen wil hij tot algemene principes komen rond het handelen van de mens.
• Intellectueel inzicht zou zorgen voor een geslaagd en gelukkig leven.

2. Methode : het socratisch gesprek

• Socrates wil zijn gesprekspartner in 2 momenten tot zichzelf laten komen :
• 1ste moment : de ironie ( elenktiek )
• Socartes stelt ingewikkelde vragen en gaat steeds dieper in op gegeven
  antwoorden die elkaar tegenspreken. Hij besluit “ken u zelf”.
• 2de moment : het opbouwend moment ( maieutiek )
• Moment van geestelijke bevalling
• Mens wordt aangezet om naar de waarheid opzoek te gaan

3. Socrates en het menselijk geweten ( daimonoin )

• Menselijke ziel heeft morele waarde
• Geweten wordt wakker geschud
• Mens moet zoektocht naar absolute waarheid benaderen
• Zoeken is dagelijkse opdracht

4. Een intellectuele ethiek

• De mens staat centraal
• “kennis leidt to deugd”
• Verkeerd handelen = intellectuele fout
• Socrates brengt grenzen van het menselijke kennen aan

5. Politieke filosofie

• Politieke leiders moeten ook moreel ontwikkelde figuren zijn

• Sofisten / wijze mannen trokken rond
• Sofisten werden geconfronteerd met de wisselende posities van de
  natuurfilosofen
• Protagos & Gorgias -> belangrijkste Sofisten
• Absolute waarheid bestaat niet
• Dwarsliggers in het Europese denken
• Prediken van intellectueel en moreel relativisme en subjectivisme : de mens
  is een maatstaf van alle dingen
• Kennis is subjectief
• Kennis is relatief
• Sofisten zijn meesters in de kunst van het woord
• Debat
• Kunst om te overtuigen = retoriek
• Overtuigingskracht leidt tot macht en recht om macht uit te oefenen

De volgende filosofen proberen opnieuw te zoeken naar “de echte waarheid”. De dissidente visie verdween.

Eerste filosofen = pre-socratici = natuurfilosofen

• Natuur werd gedemythologiseerd
• Zoeken naar oerstof of ordenende principes

1ste denkpiste : aan de basis van de hele werkelijkheid ligt een fysische oerstof

Thales van Milete ( ca. 600 voor Chr.)

• Zoekt eenheid achter veelheid -> waar komt de natuur vandaan?
• Oerstof = water

Anaximenes van Milete ( ca. 550 voor Chr. )

• Oerstof = lucht

Atomosisten ( vb. Democrius ) (ca. 460 – 370 voor Chr. )

• De wereld is een samenspel van stoffelijke lichamen die opgebouwd zijn uit atomen ( onscheidbare deeltjes )
• Eerste materialistische denkers -> stoffelijke basis is de hele werkelijkheid

2de denkpiste : aan de basis van de hele werkelijkheid ligt een mathematisch of wettig oerprincipe

Heraclitus van Efese ( ca. 500 voor Chr. )

• Werkelijkheid is proces van verandering, van “eeuwig worden”
• Dialectisch proces : voortgang gebeurd door overgang tussen tegengestelden
• Onzichtbare logos : inwendig principe van evenwicht
• Persoonlijke ethiek
• Natuurwet = zoeken naar wetmatigheden binnen de veranderende natuur

Parmenides van Elea ( ca. 500 voor Chr. )

• De werkelijkheid is een vanzelfsprekende, logische waarheid
• Het “zijn” is onverwoestbaar, ondeelbaar en eeuwig
• Doet aan meta-fysica -> “het denken”

Elke beweging is onmogelijk

• grote filosofische problemen
• ontstaan van 2 filosofische stromingen :

1. rationalisme :

Kennis door rationeel denken. Bv. parachutemoord

2. empirisme :

Kennis door empire, via waarnemingen met 5 zintuigen vb. ik heb jou zien stelen

BESLUIT : De eerste filosofen zijn pre-socartisci of natuurfilosofen, en zijn erin geslaagd de mythologie te ontkrachten. Ze zoeken nieuwe rationele verklaringen voor het ontstaan van de natuur. Hun kennis is onsamenhangend en verwarrend.

• Filosofie brengt rationeel verantwoorde uiteenzettingen
• Dialoog ( redenering wordt opgebouwd met pro’s en contra’s )
• Individueel bewustzijn
• Mens beheert mee het gebeuren
• Filosoof maakt de mens bewust en kritisch. Maar de mens wordt ook weggerukt uit de geborgenheid van de mythe. Mens blijft zoekend, vragend en onzeker achter

= Tijdsperk voor het filosofisch denken, werd bekend door schrijvers en dichters vb. Sophocles en Euripides

• Mythe verteld een verhaal, gewijde geschiedenis
• Oorsprongverhaal moet verklaring geven voor het ontstaan van mensen, dieren, leven, dood en natuurfenomenen
• Mythe wordt gezien als een ware geschiedenis
• Grijpt terug naar Goddelijke oorsprong
• Mythe biedt totaalzicht in werkelijkheid
• Mens krijgt totaalbeeld en begrijpt de werkelijkheid

=> door de mythe verstond de mens zijn oorsprong en plaats in de wereld. Het bracht een gevoel van veiligheid.