Item gefilterd op datum: februari 2014

Aandoeningen die later in het leven optreden zoals alcoholisme, depressiviteit, Alzheimer, schizofrenie, Parkinson, Huntington lijken minder door erfelijkheid en meer door omgevingsfactoren veroorzaakt

• onwillekeurige bewegingen, tremoren, verdraaiïngen van romp en ledematen (chorea)

lijkt op dansen (cf. choreografie)

• ook psychologische problemen: depressie, geheugenverlies, angst, hallucinaties
  • soms eerst diagnose schizofrenie, later diagnose Huntington bij optreden motorische stoornissen

• verminderd aanleren nieuwe bewegingen

• 1 op 100.000 mensen, veelal tussen 30 en 50

• beschadigingen in de cerebrale cortex en de basale ganglia (caudate nucleus, putamen, globus pallidus; verklaart verminderde bewegingsinhibitie)

• erfelijk via een dominant gen (op chromosoom 4)
  • aanleg is aantoonbaar: hoe meer CAG herhalingen op het gen (normaal 11-24), hoe eerder Huntington (ook andere factoren)

• genmutatie beschadigt mitochondria: verstoring van cel-metabolisme

celsterfte

• recent dieronderzoek suggereert bepaalde medicijnen

• dopamine-toediening werkt niet vanwege de bloed-hersenbarrière

• L-dopa (grondstof voor dopamine synthese)
  • passeert wel de bloed-hersenbarrière
  • helpt niet altijd, en niet bij ernstige vormen
  • stopt afbraak dopamine producerende neuronen niet
  • beïnvloedt ook andere neuronen: bijverschijnselen
  • film: ‘awakenings’ (Oliver Sacks)

• andere therapieën
  • transplantatie van substantia nigra cellen uit foetaal weefsel of stamcellen: matig effect
  • injecties met neurotrofines stimuleren axon & dendriet groei
  • diverse andere medicijnen
  • electrische stimulatie of een chirurgische beschadiging van de globus pallidus of thalamus (deep brain stimulation)

• symptomen: stijfheid, tremoren, langzame bewegingen, moeilijk starten/wisselen van bewegingen
  • later ook: taakuitvoering (motorische series) en denken (mentale series) aangetast, depressiviteit

• externe stimulatie helpt bij bewegingen, bv. treden van een trap, in een parade; extern aansturen van individuele bewegingen

• 1% van de mensen boven de 50

• boven de 45: afsterven van substantia nigra cellen (1% per jaar); symptomen indien < 20%-30% van de substantia nigra over is
  • toename in cortex-inhibitie

• vroeg-optredende vorm is erfelijk, laat-optredende vorm nauwelijks

• kan veroorzaakt worden door marihuana, MPTP (in drugs, pesticiden) …

… en wordt tegengegaan door koffie, sigaretten, misschien XTC

• het brein is parallel georganiseerd
  • verschillende structuren krijgen vergelijkbare input en sturen (soms)dezelfde bewegingen aan bv. glimlachen spontaan versus geïnstrueerd glimlachen: het willekeurige kanaal halfzijdig geblokkeerd
  • soms spontane activiteit: bv. tics bij Tourette

• omvat
  • caudate nucleus (staart zenuwknoop), putamen: input vanuit cortex
  • globus pallidus: output naar thalamus, dan cerebrale cortex

diverse cortico-subcorticale loops: verbindt verschillende corticale gebieden

• globus pallidus inhibeert (remt) bewegingen in cortex (GABA)
  • input vanuit caudate nucleus, putamen: stop ‘de inhibitie van een bepaalde beweging’ ( - en - = +  selecteder die beweging)
  • Huntington’s disease: geen inhibitie  ongewilde bewegingen

• de basale ganglia zijn
  • betrokken bij: voorbereiden en selecteren motor programma’s (via disinhibitie), automatiseren bewegingssequenties, anticiperen op beloning, selectieve aandacht, zelfgekozen bewegingsinitiatie
  • een centraal schakelcentrum, onderdeel van diverse cortical-subcortical loops (cortex, caudate/putamen, globus pallidus, thalamus, cortex)
  • (niet verantwoordelijk voor uitvoering van de beweging)

• aandoeningen
  • ziekte van Parkinson
  • obsessive compulsive disorder: herhalen van zinloze gedachten en acties (gedragspatronen)
  • syndroom van Gilles de la Tourette: onwillekeurig schelden, vloeken, en bewegingen (tics)

• bevat meer neuronen dan de rest van het brein samen: patroonherkenner, context

• input: alle bewegingsgerelateerde zintuigen, cerebrale cortex, ruggemerg

• functies
  • ballistische bewegingen (en 1e deel van een doelgerichte beweging)
  • evenwicht
  • medeverantwoordelijk voor motorisch leren, motor programma
  • saccades (= snelle, ballistische oogbewegingen)
  • timing (< 1,5 s)
  • voorstellingen van sequentiële bewegingen
  • verschuiven van aandacht

• tests
  • (ballistische fase van) vinger naar neus
  • missen van saccades
  • algemeen bij cerebellum schade: schijnbaar dronken gedrag

• cortex  medulla ruggemerg, twee banen:

1. lateraal corticospinale (=dorsolaterale =pyramide-) baan

• primaire motor cortex

rode nucleus

(kruisend in) de pyramide van de medulla (pons)

(contralateraal) ruggemerg

• stuurt met name distale (laterale) spieren -
  perifere ledematen (handen/armen, voeten)

• cerebal palsy: bij ontwikkeling zijn de ipsilaterale
  verbindingen niet gesnoeid  onhandigheid

2. mediaal corticospinale (=ventromediale=extra pyramidale-) baan

• vanuit diverse corticale gebieden (incl. vestibulaire
  nucleus) ipsilaterale en contralaterale
  ruggemerg (deelse kruising)
• stuurt met name proximale (mediale) spieren:
  bewegingen van het gehele lichaam (lopen, zitten
  etc.): romp, nek, schouders (bilaterale sturing)

• beide banen zijn betrokken bij
  • veel bewegingen (sowieso)
  • compensatie voor halfzijdige verlamming via
    herpositionering arm en hand, en via L-R
    verbindingen op spinaal niveau

• Libet et al. (1983)
  • instructie:

- kijk naar een klok, buig pols op een zelfgekozen moment

- kijk waar de wijzer (het lichtje) is op het moment van beslissen (klokpositie 25)

• beweging (klokpositie 30)
• EEG: hersenactiviteit van beslissen begon voor de subjectieve beslissing (klokpositie 18)
• dus: de bewuste beslissing kwam (ca. 300 ms) na de hersenactiviteit;

beslissing was vrijwillig, maar het moment van bewustwording volgt de beslissing

• neuronen die actief zijn bij zowel
  • preparatie van (eigen) bewegingen én
  • (o.a. visuele en auditieve) waarneming van een ander die die beweging maakt

• in premotor cortex, ook in supplementary motor cortex, S1, inferior parietaal cortex (eerst in apen, later in mensen)

• functie onduidelijk
  • herkenning van bewegingen = associatie met eigen beweging?
  • leren door imitatie?
  • sociaal (invoelend) vermogen (autisme)?