Inleiding

McQuail & Windahl (1996): communicatiemodellen zijn vereenvoudigde voorstellingen (grafisch/verbaal/wiskundig) die de voornaamste elementen van het proces en hun onderlinge relaties tonen.

Functies:

• Organiserende:
  • Ordenen elementen
  • Verbinden elementen met elkaar
  • Verschaffen een beeld van het geheel
• Verklarende:
  • Helpen informatie, die anders te gecompliceerd is, op een vereenvoudigde manier weer te geven

-Studenten kunnen basiselementen ontdekken

• Voorspellende:
  • Bepaalde uitkomsten zullen, bij het volgen van de logica van het model, meer of minder waarschijnlijk zijn.

-Helpt bij genereren van hypothesen

2 soorten:

• Structurele modellen:
  • Ontleding van het geheel staat centraal
  • Aandacht op samenstellende delen
• Functionele modellen:
  • Relaties staan centraal

-Meesten zijn functionele modellen: alles communicatie is dynamisch en bevat elementen van verandering en evolutie

Gevaren:

• Vereenvoudiging van de werkelijkheid (té)
• Onvolledig
• Maar voor 1 specifiek subdomein

Modellen ontstaan binnen een specifieke context.

Geen allesomvatten, immer geldig model.

Goed? Hangt af van de context waarin men het wil gebruiken.

communicatieformule van Lasswell (1948): verbaal

“A convenient way to describr an act of communication is to answer the following questions: Who? Says what? In which channel? To whom? With what effect?”

Figuur 3

• Formule van Laswell
• Geeft verschillende componenten van communicatie goed weer
• Eenvoudig = succesvol
• Bekritiseerd:
  • Hier ervan uitgaan dat communicator steeds bedoeling heeft om de ontvanger te beïnvloeden
  • Gezien als persuasief proces
  • Ervan uitgaan dat er altijd effecten zijn (door achtergrond Lasswell: geïnteresseerd in politieke communicatie en propaganda (voor spec. Subdomein))
  • Geen oof voor feedback

Mathematische model van Shannon & Weaver

Claude Shannon: late 1940, mathematissche modellen ontwikkelen voor Bell Telephone Laboratory (modellen vooral geldig binnen telecommunicatie)

Vragen die hij probeerde te beantwoorden:

• Welke kanaal is het beste geschikt om grote hoeveelheden signalen door te sturen?
• Hoeveel doorgestuurde signalen zullen vernietigd worden door ruis?

Wet Shannon – Hartley (1948): max. Hoeveelheid data die foutloos door een kanaal kan worden getransporteert neemt linear toemet de bandbreedte van het kanaal en is afhankelijk van de signaal-ruisverhouding.

- C = BW. Log2 (1+ S/N)

Met C = kanaalcapaciteit in bits/sec, BW = bandbreedte van het kanaal in Hertz, S/N = signaal-ruisverhouding

Figuur 4

• Lineair, eenrichtingsproces
• Interpersoonlijke communicatie
• 5 functies moeten vervuld worden, 1 disfunctionele factor (ruis)
• Informatiebron creeert de boodschap
• Boodschap wordt omgezet in signaal door de zender
• Ontvanger reconstrueert de boodschap op basis van de signalen
• Boodschap bereikt de bestemmeling

verdere uitwerking S&W door DeFleur (1970)

Verder uitgewerkt n.a.v. discussie over overeenkomst tusen betekenis verzonden en ontvangen boodschap.

Hij beschrijft:

• Betekenis (gedachteinhoud) wordt omgezet in boodschap (door bron)
• Boodschap wordt omgezet in informatie (door zender)
• Verzonden door kanaal (bv: massamedium)
• Ontvanger decodeert informatie als boodschap
• Boodschap omgezet in betekenis door bestemmeling
• Verschil met eerder vermelde theorieën

Communicatie: als er overeenkomst is tussen de 2 betekenissen

Figuur 5

• Met feedback (bron kan communicatie zo aanpassen en efficiënter maken)
• Vergroten kans overeenkomst 2 betekenissen
• Tegemoet komen kritiek van lineair proces zonder feedback
  • Ruis in al zijn vormen
  • Ook toepasbaar op massacommunicatie

circulair model van Osgood en Schramm

• Belangrijkste actoren in het communicatieproces centraal
• Geen onderscheid tussen bron/zender en ontvanger/bestemmeling

Figuur 6

• Breuklijn met traditionele visie op communicatie als linear proces
• Goed voor interpersoonlijke communicatie (mensen veranderen constant van rol)
• Minder voor massacommunicatie

Spiraal van Dance

• Helical model
• Verdere ontwikkeling op circulair model Osgood en Schramm
• Verschil:
  • O&S: communicatie lijkt op zelfde punt terug te komen als waar ze vertrokken is
  • Dance: proces voorwaarts
  • Communicatie die nu plaatsvindt beïnvloedt de structuur en de inhoud van de communicatie die later volgt.
  • Dynamisch model
  • Zeer geschikt voor interpersoonlijke communicatie
  • Ontwikkelingen van vrij eng en oppervlakkig tot breed en diepgaand

Belangrijk: Self-disclosure (zelfonthulling)

Gerbners algemeen model van communicatie

• Grondlegger cultivatiemethode
• Model: grafisch & verbaal
• Opgebouwd uit verschillende bouwstenen

Figuur 8

• E: event

M: persoon

E1: gebeurtenis die M waarneemt

• Relatie is afhankelijk van perceptie (selecteren wat je ontvangt)

Bv: awarness test

• M wil communiceren

M produceert boodschap SE over E (S: vorm, E: inhoud)

Gepercipieerd door andere ontvanger M2

• Algemeen model
• Zowel interpersoonlijke als massacommunicatie
• Rol van perceptie = belangrijk
• Steeds een afstand tussen de realiteit, hoe die gepercipieerd en hoe die vervolgend opnieuw gecommuniceerd wordt?
• Realiteit is niet gelijk aan percepetie

ABX-model van Newcomb

Ideeën over attitudeverandering, publieke opinievorming en propaganda

Model:

• Uitbereiding werk psycholoog Heider (1946)
• Consistentie of inconsistentie die bestaat tussen 2 personen in een relatie tot een derde persoon of object.
• Evenwicht: 2 personen mogen elkaar en het object (consonantie)

Onevenwicht: 2 personen mogen elkaar maar hebben verschillde attitude tov object (dissonantie)

• Pogingen om verstoorde balans te herstellen (streven naar meer congruentie)

Heider: interne, cognitieve processen

Newcomb: geëxternaliseerde handelingen om evenwicht te herstellen

Communicatie:

• Bij condities van onzekerheid en onevenwicht
• Wanneer er sterke aantrekkingskracht is tussen 2 personen
• Wanneer object belangrijk is voor minstens 1 van de betrokkenen
• Wanneer object gemeenschappelijke relevantie heeft voor beide personen

Figuur 9

• A & B = personen
• X = object
• Lijnen: attitudes tov elkaar en het object

Aanpassing ABX-model van Westley en MacLean

• Schetsen beeld massacommunicatie

Verschil interpersoonlijke en massa:

• Feedbackmogelijkheden bij massacommunicatie zijn beperkt
• Meer A’s (alternatieve mediabronnen) en X’en (objecten) waar het individu B aan blootgesteld wordt en waaruit het moet selecteren

Figuur 10

• Interpersoonlijke communicatie
• A = informatiebron – selectie om te communiceren met B
• B kan ook directe ervaring hebben met X en feedback geven aan A

Figuur 11

• Toevoeging element C = communicator (gatekeeper)

Moet noden van B interpreteren en voldoen door boodschappen naar B te sturen via kanaal of medium

• Massacommunicatie
• A = advocate – individuen/organisaties die iets te zeggen hebben over X aan het publiek

X = gebeurtenissen waarover communicatie plaatsvindt

C = mediaorganisatie – Kiezen uit A’s, maar kunnen ook rechtstreeks ervaringen hebben met gebeurtenissen

B = publiek

massacommunicatiemodel van Maletzke

Model:

• Traditionele elementen + aantal bepalende factoren
• Niet strikt lineair
• Ingewikkeld: psychologische complexiteit van massacommunicatie

Figuur 12

Links:

• Communicator, beïnvloedt door reeks factoren (zie schema)
• Moet vormgeving aanpassen aan de inhoud

Rechts:

• Ontvanger, beïnvloedt door reeks factoren (zie schema)
• Facotren beïnvloeden selectie en effecten van media-inhouden
• Ieder medium heeft eigen mogelijkheden en beperkingen
• Kenmerksem medium beïnvloeden ervaringen van de ontvanger
• Beeld van de ontvanger van het medium creëert verwachtingen over media-inhoud en bepaalt op die manier selectie en ervaring
  • Aspecten beeld:
    • Prestige vh medium
    • Betrouwbaarheid vh medium

ritueel model van communicatie van James Carey (1975)

Door geschiedenis heen: proces van zender naar ontvanger, waarbij zender bedoeling heeft om bepaald effect teweeg te brengen bij ontvanger.

Model:

• Ritueel model
• Focus op representatie van gedeelde opvattind en overtuigingen, over de tijd heen
• Communicatie = ceremonie, die mensen samenbrengt
• Iedereen is gelijkwaardig en participant (geen verschil tussen zender en ontvanger)

Figuur 13

Bv: kranten:

• Transmissievisie:
  • Middelen om nieuws en kennis te verspreiden
  • Rituele visie:
    • Geen nieuws overbrengen
    • Deelnemen aan massagebeuren
    • Geen informatie, wel drama
    • Beschrijft wereld niet maar stelt ze voor als arena vol actie

Figuur 14

Aandachtsmodel van McQuail (1987)

Benadrukken massamedia = in vele gevallen onze aandacht trekken en houden (hoge kijkcijfers – reclamegelden)

• Past binnen economische logica (jaren ’80)

Figuur 15

Zender/ bron

Zender:

• Vaak wordt er enkel van ‘zender’ gesproken (onderscheid bij technische modellen)
• Bij onderscheid: het technische apparaat (encodeert en zendt door)
• Macht: bedoeling boodschappen te sturen en de ontvanger te beïnvloeden
• Actief
• Vaak centraal

Bron:

• Persoon die de boodschap zendt; brein/mond van die persoon
• Vroeger: passief

Nu: actief (door komst nieuwe media: publiek selecteert, interpreteert, evalueert)

Ontvanger/bestemmeling

Ontvanger:

• Vaak enkel sprake van ‘ontvanger’ (onderscheid bij technische modellen)
• Bij onderscheid: het apparaat (bv: telefoonhoorn)

Bestemmeling:

• Persoon
• Ontvangt, decodeert en interpreteert

Boodschap

= datgene dat wordt uitgedrukt door de zender en wordt overgedragen naar de ontvanger.

Overgedragen:

• Informatie kan niet worden overgedragen: ontstaat pas bij interpretatie
• Betekenis: kan niet worden overgedragen
• Tekens

- Een boodschap krijgt pas betekenis bij de interpretatie ervan

Tekens: verbale/ non-verbale stimuli die een betekenis dragen

• Bestaat uit (Saussure) : signifiant (betekenaar, concreet)

Signifié (betekende, gedachteninhoud)

• 3 categorieën (Pierce 1960) :
  • Symbolen:
    • geen natuurlijke relatie tussen betekenaar en betekende.
    • Relatie besrust op conventie, afspraken

(bv: stoel verwijst nr zitobject, mr is het niet)

• Zelfde teken kan verschillende betekenissen hebben (vr verschillende mensen/ in verschillende contexten)
• Betekende kan opgeroepen worden door verschillende betekenaars

(bv: hond is in verschillende talen een ander woord)

• Iconen:
  • Fysieke gelijkenis tussen betekenaar en betekende.

(bv: foto van jou, pictogram van lift)

• Hoeft de conventies van de taal niet te kennen
• Indices:
  • Sensorische ervaring A verwijst naar B

(bv: donkere wolken verwijzen naar regen)

Code:

• Systeem van betekenissen, gemeenschappelijk voor de leden van een cultuur/subcultuur
• Bestaat uit tekens, regels en conventies

Coderen (encoderen) : omzetten in een code die transmissie mogelijk maakt

Bewustzijnsinhoud wordt omgezet tot tekens

Signaal

Louter technisch – natuurkundig concept

= drager van een teken

• Primair signaal:
  • Face to face communicatie
  • Via rechtstreekse zintuigelijke prikkels (optisch, auditief, tactiel, oleofactisch, gustatief)
• Secundair signaal:
  • Technisch
  • Indirecte communicatie
  • 2 typen:
    • Geproduceerd op mechanische wijze (pers, penseel, pen,...)
    • Geproduceerd op elektrische/elektronische wijze (stroomstootjes)

Kanaal

Overbrugt de ruimtelijke scheiding tussen zender en ontvanger (bv: telefoonlijn)

Medium

massacommunicatie & interpersoonlijke communicatie:

• Faucconnier (1981): het is een object dat de boodschap draagt of kan dragen of een technisch middel dat het tot uiting brengen en waarnemen van de boodschap via zintuigen mogelijk maakt.
• Tijd overbruggen: papiertje met boodschap op tafel en wordt pas later gelezen

Face to face communicatie:

• Geen medium
• Medium: ‘de stem’
• Ook fysische middelen kunnen hier boodschappen omzetten in signalen

Indeling van Bordewijk en Van Kaam (Syllabus p. 18):

Indeling naargelang graad van de interactiviteit

2 dimensies: controle over de informatiebron & controle over tijd en onderwerpkeuze

• Allocutie:
  • One-way communicatie
  • Zender bepaalt tijd en keuze van het aanbod en controleert de opgeslgen informatie

Bv: tv

• Conversatie:
  • Individuen wisselen interactief informatie uit met volledige controle van tijdstip, keuze en inhoud

Bv: tefefonie, face-to-face gesprek

• Consultatie:
  • Centraal beheerde databank wordt geconsulteerd door een individu, dat controle houdt over tijd en onderwerp

Bv: boek, krant, bibliotheek

• Registratie:
  • Centraal orgaan wint op bepaald ogenblik informatie in over individu

Bv: examen

Door komst nieuwe media: communicatiepatronen onder druk:

• Integratie van tele-, data- en massacommunicatie
• Interactiviteit in 1 enkel medium
• Het netwerken van deze media

ð Alle 4 tesamen

Bv: internet (spam, msn, google, online examen)

Ruis

= elke soort stimulus die de ontvangst van de boodschap belemmert.

Soorten:

• Fysieke, mechanische of kanaalruis:
  • Storing bij de fysieke transmissie van een signaal

Bv: lawaai van radio in cafe bemoeilijkt gesprek tussen 2 personen

• Bestrijden:
  • Signaal versterken (harder spreken)
  • Signaal beter richten op beoogde publiek
  • 2 of meer signalen gebruiken voor dezelfde boodschap
• Psychologische ruis:
  • Interne gedachten die de communicatie verstoren

Bv: boodschap niet goed ontvangen omdat je met je gedachten ergens anders zit

• Fysiologische ruis:
  • Fysieke toestand van de ontvanger belemmert de communicatie

Bv: je voelt ge grieperig en het is moeilijk de aandacht bij de les te houden

• Semantische ruis
  • Betrokkenen hanteren verschillende codes (vaktaal), spreken andere taal:

De ontvanger is niet in staat de tekens die de zender gebruikt, op een correcte manier te decoderen.

Bv: autobezitter en garagist die het probleem uit de doeken doet, bijsluiters

Feedback

= de informatie die de ontvanger naar de zender stuurt zodat deze het communicatieproces kan evalueren.

Hier:

• Eenrichtingsverkeer
• Feedback: op zichzelf staand communicatieproces

Hoeveelheid en aard: naargelang van het communicatieniveau:

• Face-to-face: vragen, gebaren, gezichtuitdrukkingen
• Massacommunicatie: publieksonderzoek, verkoopscijfers, tryouts, e-mails, brieven, telefoontjes,...